Back-up om te overleven

door Robert B. Fishman

Zaadbanken slaan genetische diversiteit op voor menselijke voeding

Ongeveer 1.700 genen- en zaadbanken over de hele wereld beveiligen planten en zaden voor menselijke voeding. De "seed safe" dient als back-up Spitsbergen Zaadkluis op Spitsbergen. Daar worden zaden van 18 verschillende plantensoorten bewaard bij min 5.000 graden, waaronder meer dan 170.000 monsters van rijstvariëteiten. 

In 2008 liet de Noorse regering een doos rijstkorrels uit de Filippijnen opslaan in de tunnel van een voormalige mijn op Spitsbergen. Zo begon de bouw van een reserve voor het voedsel van de mensheid. Sinds de klimaatcrisis de omstandigheden voor de landbouw steeds sneller heeft veranderd en de biodiversiteit snel slinkt, is de schat aan genetische diversiteit in de Svalbard Seed Vault steeds belangrijker geworden voor de mensheid. 

Landbouw back-up

"We gebruiken slechts een heel klein deel van de eetbare plantensoorten voor onze voeding", zegt Luis Salazar, woordvoerder van de Crop Trust in Bonn. Zo verbouwden boeren in de VS 120 jaar geleden nog 578 verschillende soorten bonen. Vandaag zijn dat er nog maar 32. 

Biodiversiteit neemt af

Met de industrialisatie van de landbouw verdwijnen er wereldwijd steeds meer rassen van het veld en van de markt. Het resultaat: ons dieet is afhankelijk van steeds minder soorten planten en is daarom vatbaarder voor mislukkingen: monoculturen spoelen de door zware machines verdichte bodem uit en ongedierte dat zich met individuele gewassen voedt, verspreidt zich sneller. De boeren gebruiken meer gif en mest. Middelenresten vervuilen de bodem en het water. De biodiversiteit gaat steeds verder achteruit. De dood van insecten is slechts één gevolg van vele. Een vicieuze cirkel.

Wilde variëteiten zorgen voor het voortbestaan ​​van de nuttige planten

Om variëteiten en gewassoorten te behouden en nieuwe te vinden, coördineert de Crop Trust de "Wild relatief project bijsnijden“- een fok- en onderzoeksprogramma over voedselzekerheid. Veredelaars en wetenschappers kruisen wilde rassen met gangbare gewassen om weerbare nieuwe rassen te ontwikkelen die bestand zijn tegen de gevolgen van de klimaatcrisis: hitte, kou, droogte en ander extreem weer. 

Het plan is voor de lange termijn. Alleen al de ontwikkeling van een nieuw plantenras duurt zo'n tien jaar. Daarnaast zijn er maanden of jaren voor goedkeuringsprocedures, marketing en verspreiding.

 "We vergroten de biodiversiteit en helpen deze toegankelijk te maken voor boeren", belooft Luis Salazar van de Crop Trust.

Bijdrage aan het voortbestaan ​​van kleine boeren

Vooral kleine boeren in het zuiden van de wereld kunnen zich vaak alleen arme en laagproductieve gronden veroorloven en hebben meestal niet het geld om de gepatenteerde zaden van de landbouwbedrijven te kopen. Nieuwe rassen en oude ongepatenteerde variëteiten kunnen levensonderhoud redden. Zo dragen de genen- en zaadbanken en de Crop Trust bij aan de diversiteit van de landbouw, de biodiversiteit en het voeden van de groeiende wereldbevolking. 

In hun Agenda 2030 hebben de Verenigde Naties 17 doelen voor duurzame ontwikkeling in de wereld stellen. "Beëindig honger, bereik voedselzekerheid en betere voeding en promoot duurzame landbouw", is doel nummer twee.

De Crop Trust is opgericht volgens het "International Treaty on Plant Genetic Resources for Food and Agriculture" (Plant Treaty). Twintig jaar geleden kwamen 20 landen en de Europese Unie verschillende maatregelen overeen om de diversiteit van plantenrassen in de landbouw te beschermen en te behouden.

Ongeveer 1700 genen- en zaadbanken wereldwijd

De 1700 staats- en particuliere genen- en zaadbanken over de hele wereld slaan monsters op van ongeveer zeven miljoen genetisch verschillende gewassen om ze voor het nageslacht te bewaren en toegankelijk te maken voor veredelaars, boeren en de wetenschap. De belangrijkste daarvan zijn graan, aardappelen en rijst: zo'n 200.000 verschillende rijstsoorten worden voornamelijk opgeslagen in de Aziatische genen- en zaadbanken.  

Waar de zaden niet kunnen worden bewaard, kweken ze de planten en verzorgen ze zodat er altijd verse zaailingen van alle variëteiten beschikbaar zijn.

De Crop Trust verbindt deze instellingen. Vertrouwenswoordvoerder Luis Salazar noemt de diversiteit aan soorten en variëteiten de "basis van onze voeding".

Een van de grootste en meest diverse van deze genenbanken beheert dit Leibniz Instituut voor plantengenetica en gewasonderzoek IPK in Saksen-Anhalt. Zijn onderzoek dient onder meer het "verbeterde aanpassingsvermogen van belangrijke gecultiveerde planten aan de veranderende klimatologische en milieuomstandigheden."

De klimaatcrisis verandert de omgeving sneller dan dieren en planten zich kunnen aanpassen. De zaad- en genenbanken worden daarom steeds belangrijker voor het voeden van de wereld.

Het klimaat verandert sneller dan de gewassen zich kunnen aanpassen

Zelfs de zaadbanken kunnen ons nauwelijks beschermen tegen de gevolgen van de veranderingen die wij mensen op aarde veroorzaken. Niemand weet of de zaden na jaren of decennia opslag nog zullen gedijen onder de zeer verschillende klimatologische omstandigheden van de toekomst.

Veel niet-gouvernementele organisaties staan ​​kritisch tegenover de deelname van landbouwgroepen zoals Syngenta en Pioneer in Gewasvertrouwen. Ze verdienen hun geld met genetisch gemodificeerde zaden en met patenten op zaden, die de boeren dan alleen tegen hoge licentievergoedingen kunnen gebruiken. 

Misereor-woordvoerder Markus Wolter roemt nog altijd het initiatief van de Noorse regering. Deze laat met de Svalbard Seed Vault zien welke schat de mensheid heeft met zaden van over de hele wereld. 

Schatkist voor iedereen 

In de Seed Vault kunnen niet alleen bedrijven, maar alle zaden gratis worden opgeslagen. Als voorbeeld noemt hij de Cherokee, een First Nations-volk in de VS. Maar nog belangrijker is dat de zaden van de mensheid in sito worden bewaard, dat wil zeggen in de velden. Want niemand weet of de opgeslagen zaden na decennia nog gedijen onder totaal andere klimatologische omstandigheden. Boeren hebben behoefte aan vrij toegankelijke zaden die aangepast zijn aan hun lokale omstandigheden en die ze buiten op hun akkers verder kunnen ontwikkelen. Dat wordt echter steeds moeilijker gezien de steeds strengere toelatingsregels voor zaden, waarschuwt Stig Tanzmann, zadenspecialist van de organisatie “Bread for the World”. Er zijn ook internationale verdragen zoals UPOV, die de uitwisseling en handel van zaden die niet gepatenteerd zijn aan banden leggen.

Schuldslavernij voor gepatenteerde zaden

Bovendien moeten volgens een Misereor-rapport steeds meer boeren schulden aangaan om gepatenteerde zaden te kopen - meestal in een verpakking met de juiste meststof en pesticide. Als de oogst dan minder blijkt te zijn dan gepland, kunnen de boeren de leningen niet meer terugbetalen. Een moderne vorm van schuldslavernij. 

Stig Tanzmann stelt ook vast dat de grote zaadbedrijven steeds vaker gensequenties uit andere planten of uit hun eigen ontwikkeling inbouwen in bestaande zaden. Dit stelt hen in staat om dit te patenteren en licentievergoedingen te innen voor elk gebruik.

Voor Judith Düesberg van de niet-gouvernementele organisatie Gen-Ethischen Netzwerk hangt het er ook van af wie indien nodig toegang heeft tot de zaadbanken. Tegenwoordig zijn dat vooral musea die “weinig doen aan voedselzekerheid”, geeft ze voorbeelden uit India. Daar probeerden veredelaars traditionele, niet genetisch gemodificeerde katoensoorten te kweken, maar konden nergens de benodigde zaden vinden. Het is vergelijkbaar met rijsttelers die werken aan overstromingsbestendige rassen. Dit bewijst ook dat zaden moeten worden bewaard, vooral op het land en in het dagelijks leven van boeren. Alleen bij gebruik op het veld kunnen de zaden worden aangepast aan de snel veranderende klimaat- en bodemgesteldheid. En de lokale boeren weten het beste wat er op hun akkers floreert.

info:

Gen ethisch netwerk: Cruciaal voor genetische manipulatie en internationale zaadbedrijven

MASIPAG: Netwerk van meer dan 50.000 boeren in de Filipijnen die zelf rijst verbouwen en zaden met elkaar uitwisselen. Op deze manier maken ze zich onafhankelijk van de grote zaadbedrijven