ევროკავშირის აღმოსავლეთ გაფართოება: ათი წლის შემდეგ

ჩვენ ვწერთ წელს 2004: 1- ზე. მაისში, ევროკავშირი გაფართოვდება ცენტრალურ და აღმოსავლეთ ევროპის ათ ახალ ქვეყანაში (CEEC), ათ ენაზე და მთლიანობაში 75 მილიონამდე ადამიანი. მიუხედავად იმისა, რომ ძველი ევროკავშირის წევრი ქვეყნების მოსახლეობის დაახლოებით ნახევარი ემხრობა ამ ისტორიულ საათს ევროკავშირის აღმოსავლეთ გაფართოებასთან შედარებით, მეორე ნახევარი შიშობს ემიგრაციის წყალდიდობას, იაფ (სოფლის მეურნეობის) პროდუქციის წყალდიდობას და დანაშაულის ზრდას.
ევროპელი ელიტები აღმოსავლეთის გაფართოებას ევროპის ეკონომიკის მასობრივ იმპულსს ელიან. თავის მხრივ, CEEC თავად ზრდის მათ შემოსავალს და ცხოვრების სტანდარტებს, ახდენს ფულადი სახსრების ნაკადს თანმიმდევრობისა და სტრუქტურული ფონდებიდან, ასევე არანაკლებ თავისუფლების, უსაფრთხოებისა და დემოკრატიის ცხოვრებას.
ვოლფგანგ შუსელი, მაშინდელი ავსტრიის კანცლერი, ხაზს უსვამდა, მაგალითად, ავსტრიის აღმოსავლეთის გაფართოების შესაძლებლობებს და უკვე შექმნილ სამუშაოებს აღმოსავლეთის გახსნით, რაც ჯერ კიდევ მოსალოდნელია ევროკავშირში გაწევრიანების შედეგად. რომანო პროდიმ, ევროკომისიის მაშინდელმა პრეზიდენტმა, ყურადღება გაამახვილა საერთო შიდა ბაზრის ეკონომიკურ პოტენციალზე. იგი მოიხსენიებს კვლევებს, რომლის თანახმად, აღმოსავლეთის გაფართოება მოუტანს CEE- ს ხუთიდან რვა პროცენტს შორის და ევროკავშირის ძველ წევრ სახელმწიფოებს მშპ-ს ერთი პროცენტით ზრდის. სერიოზულად, მან ასევე გააფრთხილა ევროპული გადაწყვეტილების მიღების სირთულის გაზრდისა და შემოსავლის უთანასწორობის გაზრდის შესახებ.

აღმოსავლეთის ექსპანსია და აღმოსავლეთის იმპერატორი ავსტრია

აღმოსავლეთ გაფართოების პოზიტიური შედეგები დღეს უდავოა. ყოველივე ამის შემდეგ, ავსტრიული ექსპორტის 18 პროცენტი ევროკავშირის აღმოსავლეთის წევრ ქვეყნებში გადადის. ეს ავსტრიის მშპ – ს შვიდი პროცენტით მეტია (2013). ავსტრიელი ინვესტორები თვალსაჩინო პოზიციას იკავებენ ამ რეგიონში. ბოლო მოხსენება ვენის საერთაშორისო ეკონომიკური კვლევების ინსტიტუტი (wiiw) ასახავს ავსტრიის პოზიციას აღმოსავლეთის გაფართოების საკითხში შემდეგნაირად: ავსტრია არის ნომერ პირველი უცხოური ინვესტორი სლოვენიასა და ხორვატიაში. ის მეორე ნომერია ბულგარეთსა და სლოვაკეთში, რიგით სამი ჩეხეთში, ხოლო მეოთხე ადგილზეა უნგრეთში.
მიუხედავად იმისა, რომ ავსტრიის ევროკავშირში შესვლა მხოლოდ 2015 წლისაა, ეს გამოძიებულია ავსტრიის ეკონომიკური კვლევის ინსტიტუტი (wifo) უკვე ეკონომიკური შედეგები: ”ავსტრია თანამედროვე და ევროპული ქვეყანა გახდა არა მხოლოდ პოლიტიკური თვალსაზრისით. მან ისარგებლა ეკონომიკური ინტეგრაციის ყოველი ნაბიჯით ”, - ამბობს wifo ეკონომისტი ფრიც ბრეუსი. ევროკავშირში გაწევრიანების შედეგების შესახებ შესწავლისას იგი ასკვნის, რომ აღმოსავლეთის გაფართოება, ევროკავშირის წევრობის გაწევრიანება, ევროს შემოღება და ევროკავშირის შიდა ბაზარზე მონაწილეობა ავსტრიამ ყოველწლიურად მოიპოვა 0,5 და მშპ ერთ პროცენტს შორის. ამრიგად, მიუხედავად იმისა, რომ ავსტრია არის აღმოსავლეთ გახსნის და ევროკავშირის აღმოსავლეთის გაფართოების ერთ-ერთი უდიდესი ბენეფიციარი, მოსახლეობა მისი ერთ-ერთი უდიდესი სკეპტიკოსია. 2004 მხარს დაუჭერს მხოლოდ 34 პროცენტს აღმოსავლეთის გაფართოების შესახებ, 52 პროცენტი მკაცრად უარყო. იმავდროულად, ეს შეფასება შეიცვალა. ბოლოს და ბოლოს, ავსტრიელთა 53 პროცენტი აღმოსავლეთის გაფართოებას კარგ გადაწყვეტილებად მიიჩნევს მოგვიანებით.

”ცხოვრების დონე უმრავლეს ქვეყნებში მასიურად გაუმჯობესდა. ბულგარეთსა და რუმინეთში მშპ ერთ სულ მოსახლეზე კი გაორმაგდა. ”

აღმოსავლეთის ბლოკი

აღმოსავლეთის გაფართოების ახალ წევრ სახელმწიფოებში, საერთო ეკონომიკური ბალანსი ასევე თანმიმდევრულად დადებითია. კრიზისის პირველი წლის, 2009- ის გარდა, ათი ახალი წევრი ქვეყნის ეკონომიკური ზრდა აღემატებოდა "ძველ ევროკავშირს". ზრდის ეს განსხვავება ნიშნავს, რომ ისინი ევროკავშირს ეკონომიკურად მიუახლოვდნენ. მაგალითად, ბალტიის ქვეყნებში, 2004- სა და 2013- ს შორის დამატებული ღირებულება გაიზარდა დაახლოებით მესამედით, ხოლო პოლონეთში კი 40 პროცენტით. მნიშვნელოვნად გაუმჯობესდა ცხოვრების სტანდარტები, უმეტეს ქვეყნებში. ბულგარეთსა და რუმინეთში, ერთ სულ მოსახლეზე მშპ კიდევ გაორმაგდა.
დიდი ხნის განმავლობაში ნანატრი თანხები შემოვიდა ევროკავშირის სტრუქტურული და ერთობლივი ფონდებიდან. მიუხედავად იმისა, რომ არა იმდენად, რამდენადაც მოსალოდნელი იყო ქვეყნები, ეს პირველ რიგში განპირობებული იყო საკუთარი შთანთქმის უნარით. სუსტი ინსტიტუციური ჩარჩოების მქონე რეგიონებმა ვერ აღიქვეს მათთვის გამოყოფილი თანხები. ამასთან, აუცილებელი ეროვნული თანადაფინანსება უმთავრესი წინააღმდეგობა აღმოჩნდა. ამის მიუხედავად, აღმოსავლეთის გაფართოებამ და მათთან დაკავშირებულმა მნიშვნელოვანმა თანხებმა ხელი შეუწყო ქვეყნებს თავიანთი ინფრასტრუქტურის, გარემოსდაცვითი სტანდარტების, ადამიანური კაპიტალის და სახელმწიფო ადმინისტრირების ხარისხის გაუმჯობესებაში. უცხოურმა ინვესტიციამ, რომელიც ევროკავშირის ძველი წევრი ქვეყნებიდან მოედო, გააუმჯობესა ამ ქვეყნების კონკურენტუნარიანობა და გამოიწვია წარმოების თითქმის ყველა პროცესის ტექნოლოგიური განახლება.

შიდა ბაზარს უფრო მეტი ზრდა მოაქვს?

ევროპული ეკონომიკური არქიტექტორების ძირითადი მოლოდინი იყო ის, რომ გაფართოებულმა ერთიანმა ბაზარმა - ახლა ის შედგება 500 მილიონობით მომხმარებლისგან და 21 მილიონობით კომპანიისგან - მოუტანს მასიური ზრდის იმპულსს ევროპაში, უზრუნველყოფს მის ოთხ ფუნდამენტურ თავისუფლებას (საქონლის, მომსახურების, კაპიტალის და ხალხის თავისუფალ გადაადგილებას) და საერთო კონკურენციის წესები. ეკონომისტის მიერ პროგნოზირებული ეფექტი ვერ განხორციელდა. ევროკავშირის ეკონომიკა გაიზარდა 2004- დან 2013 წლებში, საშუალოდ, მხოლოდ 1,1 პროცენტით.
მიზეზები სადავოა. მიუხედავად იმისა, რომ ზოგი მათ ხედავს არ არის სრულად გარანტირებულ ფუნდამენტურ თავისუფლებებში (2010 წლიდან მხოლოდ სერვისების შემოთავაზებაა შესაძლებელი), ზოგი მათ ევროკავშირის სახელმწიფოების ძლიერ ეკონომიკურ ჰეტეროგენურობაში აყენებს. მაგალითად, ევროკავშირის გაცვლითი კურსის პოლიტიკა მორგებულია ძლიერი კონკურენტუნარიანობის მქონე ქვეყნებისთვის. სიმეონ ჯანკოვი, ბულგარეთის ფინანსთა ყოფილი მინისტრი და პრემიერ-მინისტრის მოადგილე, აღწერს ამ ასიმეტრიას პორტუგალიის მაგალითში: პორტუგალიისთვის, მძიმე ევრო ნიშნავს, რომ ”ის ვერ იქნება კონკურენტუნარიანი ფიქსირებული გაცვლითი კურსის რეჟიმში, სანამ იგი არ მოახდენს რეფორმირებას თავის შრომის ბაზარზე და მის ეკონომიკურ რეგულატორებში. თავისი ვალუტით გადაფასებით, პორტუგალიამ ვერ მოახერხა თავისი საქონლისა და მომსახურების მსოფლიო ბაზარზე გაყიდვა კონკურენტულ ფასებში. "
დაზარალებულ ეკონომიკურ ზრდაზე ევროპულ პასუხს თავდაპირველად ლისაბონის დღის წესრიგს უწოდებდნენ. ეკონომიკური პოლიტიკის სამაგისტრო გეგმა, რამაც უნდა მიიღოს ევროპა "ათი წლის განმავლობაში მსოფლიოში ყველაზე კონკურენტუნარიანი და დინამიური ცოდნაზე დაფუძნებული ეკონომიკა". თუმცა, მას შემდეგ რაც გააცნობიერეთ, რომ ეს მიზნები ძალიან მაღალია, ახლა პასუხი არის "ევროპა 2020 სტრატეგია".
Europe 2020 არის ათწლიანი ეკონომიკური პროგრამა, რომელიც მიღებულია 2010- ის მიერ, ევროპის საბჭოს მიერ. მისი მიზანია "ჭკვიანი, მდგრადი და ინკლუზიური ზრდა" ეროვნული და ევროპული ეკონომიკის უკეთესი კოორდინაციით. ყურადღება გამახვილებულია კვლევისა და განვითარების, უმაღლესი განათლებისა და სიცოცხლის განმავლობაში სწავლის ხელშეწყობაზე. ამავე დროს, ყურადღება გამახვილებულია უკეთესი სოციალური ინტეგრაციისკენ და ეკოლოგიურად ტექნოლოგიების პოპულარიზაციაზე.

გამოწვევები

მიუხედავად ამ მაღალი ამბიციებისა, მიმდინარე ეკონომიკურმა კრიზისმა სასტიკად აღნიშნა ევროპული ეკონომიკური არქიტექტურის ნაკლოვანებები. ეკონომიკური ზრდა შემცირდა ევროკავშირის ყველა წევრ სახელმწიფოში და გამოიწვია ევროპაში ომისშემდგომი ძლიერი რეცესია.
მიუხედავად იმისა, რომ ეკონომიკა კრიზისამდე მთელ ევროპაში იყო დაქვეითებული, იგი მკვეთრად გაიზარდა 2008- დან და კვლავ მიაღწია ორნიშნა ნიშნებს. სამწუხაროდ, ევროკავშირის ახალი და სამხრეთი წევრი სახელმწიფოები ლიგის ბოლოშია. 2013- ის დასასრულს ევროსტატმა შეაფასა, რომ ევროკავშირის მასშტაბით 26,2 მილიონობით ქალსა და მამაკაცს, ისევე როგორც 5,5 მილიონ ახალგაზრდს 25 წლის განმავლობაში არ ჰქონდათ სამუშაო. მთლიანობაში უმუშევრობა და განსაკუთრებით ახალგაზრდების უმუშევრობა ევროკავშირის უდიდეს გამოწვევებს შორისაა, რადგან ახალგაზრდების მთელი თაობა სამუშაოს გარეშე და თვითგამორკვეულ ცხოვრებაზე რეალური პერსპექტივა შეიძლება მივიჩნიოთ როგორც პოლიტიკური წარუმატებლობა.
ევროკავშირის კიდევ ერთი პრობლემა არის უთანასწორობის უზარმაზარი ზრდა. მხოლოდ ის ფაქტი, რომ 2004– მა გაზარდა ევროკავშირის მოსახლეობა 20 პროცენტული პროცენტით მოსახლეობის თვალსაზრისით, მაგრამ ეკონომიკური თვალსაზრისით მხოლოდ ხუთი პროცენტით, გამოიწვია ევროკავშირში შემოსავლის დიფერენციაციის ზრდა დაახლოებით 20 პროცენტით. კომუნისტური რეჟიმის დროს, ძირითადად, ეგალიტარარული შემოსავლის მდგომარეობის გამო (პრინციპი: ყველა ძალიან ცოტაა), ახალ წევრ სახელმწიფოებში უთანასწორობა განსაკუთრებით ძლიერ გაიზარდა.
ამასთან, ეს პრობლემაა მთელი დასავლური სამყაროსთვის: გასასვლელი შემოსავალი სულ უფრო არათანაბრად გადანაწილდა OECD– ს ყველა ქვეყანაში ბოლო სამი ათწლეულის განმავლობაში. შემოსავლის უთანასწორობის ამ განვითარებას თან ახლავს შემოსავლის ცვლა ხელფასებისგან კაპიტალის მოგებამდე. ამავე დროს, ყველაზე მაღალი შემოსავალი სტაბილურად იზრდება, ხოლო ყველაზე მაღალი შემოსავლის ამ ზედა პროცენტის დაბეგვრა OECD– ს ყველა ქვეყანაში.

მოშორებით ეკონომიკა

ეკონომიკური წარმატებებისა და გამოწვევების გარდა, აღმოსავლეთის გაფართოებას ისტორიული განზომილებაც აქვს. ევროპამ 50 წლიანი დაყოფის შემდეგ ორ ბლოკად და ცივი ომის შემდეგ დაუბრუნა. ევროპული ინტეგრაციის მთავარი მიზანი, კერძოდ, ევროპისთვის მშვიდობისა და უსაფრთხოების შექმნა, რეალურად იქნა მიღწეული.
დღეს, ევროკავშირის ძველი და ახალი წევრი სახელმწიფოები ეკონომიკურ, სოციალურ და პოლიტიკურ პრობლემებს განიცდიან. მხოლოდ ევროკავშირში გაწევრიანება არ არის პანაცეა ჩვენი დროის გამოწვევებისთვის. ამასთან, საეჭვოა, შეძლებდნენ თუ არა ამ ათ ქვეყანას თავიანთი ტოტალიტარული, რუსეთით გაბატონებული რეჟიმებისგან თავის განთავისუფლება და ისინი ევროკავშირში გაწევრიანების გარეშე გარდაქმნის მათ ფუნქციურ დემოკრატიად. საკვანძო სიტყვები: უკრაინა.

ფოტო / ვიდეო: Shutterstock.