Η κοινωνία των πολιτών - κόλλα της δημοκρατίας

Μόλις το 16% των πολιτών της ΕΕ εξακολουθούν να εμπιστεύονται τα πολιτικά τους κόμματα. Ταυτόχρονα, η κοινωνία των πολιτών απολαμβάνει υψηλή φήμη μεταξύ του πληθυσμού. Έχει τη δυνατότητα να αποκαταστήσει τη χαμένη εμπιστοσύνη και να αντιμετωπίσει την αποξένωση των πολιτών από το κράτος;

Η οικονομική κρίση δεν επέφερε μόνο βαρύ πλήγμα στην οικονομική ανάπτυξη στην Ευρώπη. Σηματοδοτεί επίσης το σημείο καμπής στο οποίο η εμπιστοσύνη των Ευρωπαίων στα θεσμικά όργανα της ΕΕ, καθώς και στις εθνικές τους κυβερνήσεις και κοινοβούλια, κατρακύλησε. Μια τρέχουσα έρευνα του Ευρωβαρόμετρου δείχνει ότι μόνο το 16 τοις εκατό των πολιτών της ΕΕ εμπιστεύονται τα πολιτικά τους κόμματα σε όλη την Ευρώπη, ενώ ένα πλήρες 78 τοις εκατό δεν τους (εμπιστεύεται) ρητά. Η Αυστρία είναι μία από εκείνες τις χώρες στις οποίες το εθνικό κοινοβούλιο και η κυβέρνηση εξακολουθούν να απολαμβάνουν συγκριτικά υψηλό επίπεδο εμπιστοσύνης (44 και 42 τοις εκατό αντίστοιχα). Σε κάθε περίπτωση, περισσότερο από ό,τι στα θεσμικά όργανα της ΕΕ (32 τοις εκατό). Σε ολόκληρη την ΕΕ, από την άλλη πλευρά, κυριαρχεί η πλειονότητα όσων έχουν αποσύρει την εμπιστοσύνη τους από τις εθνικές τους κυβερνήσεις και κοινοβούλια καθώς και από τα θεσμικά όργανα της ΕΕ.

Εμπιστοσύνη στους πολιτικούς θεσμούς στην Αυστρία και την ΕΕ (σε ποσοστό)

Οι συνέπειες αυτής της κρίσης εμπιστοσύνης δεν είναι ασήμαντες. Πέρυσι, δεξιά λαϊκιστικά, επικριτικά για την ΕΕ και ξενοφοβικά κόμματα βγήκαν νικητές στις ευρωπαϊκές εκλογές και η γηραιά ήπειρος γέμισε μαζικές διαδηλώσεις – όχι μόνο στην Ελλάδα, την Ιταλία, τη Γαλλία και την Ισπανία, αλλά και στις Βρυξέλλες, την Ιρλανδία, τη Γερμανία και την Αυστρία, οι άνθρωποι βγήκαν στους δρόμους γιατί ένιωθαν ότι η πολιτική τους είχε απογοητεύσει. Η δυσαρέσκεια των πολιτών για τους πολιτικούς τους εκπροσώπους έχει πάρει εδώ και καιρό παγκόσμια διάσταση. Η έκθεση CIVICUS για την κατάσταση της κοινωνίας των πολιτών για το 2014, για παράδειγμα, διαπίστωσε ότι το 2011 άνθρωποι σε 88 χώρες, δηλαδή περίπου το ήμισυ όλων των πολιτειών, συμμετείχαν σε μαζικές διαδηλώσεις. Ενόψει της τρέχουσας προσφυγικής κρίσης, της υψηλής ανεργίας (των νέων), της ακραίας ανισότητας εισοδήματος και πλούτου, σε συνδυασμό με την αδύναμη οικονομική ανάπτυξη, είναι αναμενόμενο ότι η πόλωση της κοινωνίας θα συνεχίσει να κλιμακώνεται. Δεν προκαλεί λοιπόν έκπληξη το γεγονός ότι μία από τις μεγαλύτερες ανησυχίες των σύγχρονων δημοκρατιών είναι η αποξένωση των πολιτών από τις πολιτικές διαδικασίες. Και αν δεν είναι, τότε θα έπρεπε να είναι.

Τίθεται το ερώτημα εάν μια δημοκρατική ενίσχυση της κοινωνίας των πολιτών μπορεί να αντισταθμίσει την πόλωση της κοινωνίας και τη διάσπαση της κοινωνικής συνοχής. Έχει τη δυνατότητα να αποκαταστήσει την εμπιστοσύνη του πληθυσμού και να σταματήσει την εγκατάλειψη των δημοκρατικών αξιών, των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, της κοινωνικής ισότητας και της ανεκτικότητας; Μπορεί να αντιπροσωπεύει την ιδέα της συμμετοχής, της δημοκρατίας και της κοινωνικής δικαιοσύνης πολύ πιο αξιόπιστα από το κράτος και απολαμβάνει κάτι που οι πολιτικοί θεσμοί έχουν χάσει εδώ και καιρό: την εμπιστοσύνη του πληθυσμού.

«Η κοινωνία των πολιτών εμπιστεύεται σταθερά περισσότερο από τις κυβερνήσεις, τους ηγέτες επιχειρήσεων και τα μέσα ενημέρωσης. Ζούμε σε μια εποχή που η εμπιστοσύνη είναι το πιο πολύτιμο από τα νομίσματα».
Ingrid Srinath, Civicus

Σύμφωνα με αντιπροσωπευτική τηλεφωνική έρευνα του ινστιτούτου έρευνας αγοράς market (2013), εννέα στους δέκα ερωτηθέντες αποδίδουν μεγάλη σημασία στις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών στην Αυστρία και περισσότερο από το 50 τοις εκατό των Αυστριακών πιστεύουν ότι η σημασία τους θα συνεχίσει να αυξάνεται. Μια παρόμοια εικόνα εμφανίζεται σε ευρωπαϊκό επίπεδο: μια έρευνα του Ευρωβαρόμετρου του 2013 για τη στάση των πολιτών της ΕΕ απέναντι στη συμμετοχική δημοκρατία διαπίστωσε ότι το 59 τοις εκατό των Ευρωπαίων πιστεύουν ότι οι μη κυβερνητικές οργανώσεις (ΜΚΟ) θα μοιράζονταν τα συμφέροντα και τις αξίες τους. «Η κοινωνία των πολιτών εμπιστεύεται σταθερά περισσότερο από τις κυβερνήσεις, τους ηγέτες των επιχειρήσεων και τα μέσα ενημέρωσης. Ζούμε σε μια εποχή που η εμπιστοσύνη είναι το πιο πολύτιμο νόμισμα από όλα», δήλωσε η Ingrid Srinath, πρώην γενική γραμματέας της παγκόσμιας συμμαχίας για τη συμμετοχή των πολιτών CIVICUS.

Οι διεθνείς οργανισμοί λαμβάνουν όλο και περισσότερο αυτό το γεγονός υπόψη. Για παράδειγμα, το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ γράφει στην έκθεσή του για το μέλλον της κοινωνίας των πολιτών: «Η σημασία και η επιρροή της κοινωνίας των πολιτών αυξάνεται και πρέπει να προωθηθεί προκειμένου να αποκατασταθεί η εμπιστοσύνη. […] Η κοινωνία των πολιτών δεν πρέπει πλέον να θεωρείται ως «τρίτος τομέας», αλλά ως η κόλλα που συγκρατεί τη δημόσια και την ιδιωτική σφαίρα». Στη σύστασή της, η Επιτροπή Υπουργών του Συμβουλίου της Ευρώπης αναγνώρισε επίσης «την ουσιαστική συμβολή των μη κυβερνητικών οργανώσεων στην ανάπτυξη και εφαρμογή της δημοκρατίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ιδίως μέσω της προώθησης της ευαισθητοποίησης του κοινού, της συμμετοχής στη δημόσια ζωή και της διασφάλισης της διαφάνειας και της λογοδοσίας στις δημόσιες αρχές». Το υψηλόβαθμο ευρωπαϊκό συμβουλευτικό όργανο BEPA αποδίδει επίσης βασικό ρόλο στη συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών για το μέλλον της Ευρώπης: «Δεν είναι πλέον η διαβούλευση με τους πολίτες και την κοινωνία των πολιτών ή η συζήτηση μαζί τους. Σήμερα πρόκειται για την παραχώρηση στους πολίτες του δικαιώματος να βοηθήσουν στη διαμόρφωση των αποφάσεων της ΕΕ, δίνοντάς τους την ευκαιρία να ζητήσουν από τους πολιτικούς και το κράτος να λογοδοτήσουν», αναφέρει μια έκθεση για τον ρόλο της κοινωνίας των πολιτών.

Και το πολιτικό βάρος;

Πολλές αυστριακές ΜΚΟ καταβάλλουν πραγματική προσπάθεια να συμμετάσχουν στη λήψη πολιτικών αποφάσεων και στη διαμόρφωση γνώμης. «Με τα θέματά μας, απευθυνόμαστε απευθείας στους υπεύθυνους λήψης αποφάσεων στη διοίκηση (υπουργεία, αρχές) και στη νομοθεσία (Εθνικό Συμβούλιο, πολιτειακά κοινοβούλια), ευαισθητοποιούμε για τα προβλήματα και παρέχουμε προτάσεις για λύσεις», λέει ο Thomas Mördinger από το ÖkoBüro, μια συμμαχία 16 οργανώσεων στον τομέα της προστασίας του περιβάλλοντος, της φύσης και των ζώων. Στο πλαίσιο των εκστρατειών του, το WWF Αυστρίας έρχεται επίσης σε επαφή με τα κοινοβουλευτικά κόμματα, τα υπουργεία, τις αρχές και τους πολιτικούς εκπροσώπους σε κρατικό και δημοτικό επίπεδο. Το Asylum Coordination Austria, ένα δίκτυο αλλοδαπών και οργανώσεων παροχής βοήθειας προσφύγων, διατηρεί με τη σειρά του μια συνεχή ανταλλαγή με τα πολιτικά κόμματα, έτσι ώστε, για παράδειγμα, να γίνονται κοινοβουλευτικές έρευνες που προτείνονται ή ακόμη και επεξεργάζονται ο συντονισμός ασύλου.

«Σε επίσημο επίπεδο, οι δυνατότητες συμμετοχής στη νομοθεσία στην Αυστρία είναι πολύ περιορισμένες».
Thomas Mördinger, EcoOffice

Η ανταλλαγή μεταξύ της αυστριακής πολιτικής, της διοίκησης και της κοινωνίας των πολιτών είναι ζωηρή, αλλά χαρακτηρίζεται από υψηλό βαθμό αυθαιρεσίας. Πραγματοποιείται μόνο σε άτυπη βάση και περιορίζεται σε λίγους οργανισμούς. Στις περισσότερες περιπτώσεις, η πρωτοβουλία προέρχεται από εκπροσώπους της κοινωνίας των πολιτών. Ο Thomas Mördinger από το ÖkoBüro δίνει μια εικόνα για την πρακτική αυτής της συνεργασίας: «Τα υπουργεία διατηρούν τους δικούς τους καταλόγους με τους οποίους οι οργανισμοί καλούνται να σχολιάσουν. Ωστόσο, οι περίοδοι αξιολόγησης είναι συχνά πολύ σύντομες για μια πιο εμπεριστατωμένη εξέταση ενός νομικού κειμένου ή ορίζονται με τέτοιο τρόπο ώστε να περιλαμβάνουν κλασικούς χρόνους διακοπών». Αν και εκπρόσωποι της κοινωνίας των πολιτών μπορούν συνήθως να κάνουν δηλώσεις, δεν υπάρχουν δεσμευτικοί κανόνες για να το κάνουν. «Σε επίσημο επίπεδο, οι ευκαιρίες για συμμετοχή στη νομοθεσία στην Αυστρία είναι πολύ περιορισμένες», συνεχίζει ο Mördinger. Ο Franz Neunteufl, διευθύνων σύμβουλος της ομάδας συμφερόντων για μη κερδοσκοπικούς οργανισμούς (IGO), επιβεβαιώνει επίσης αυτό το έλλειμμα: «Ο διάλογος είναι πάντα τυχαίος, επιλεκτικός και όχι τόσο οργανωμένος και συστηματικός όσο επιθυμείτε».

«Ο διάλογος είναι πάντα τυχαίος, επιλεκτικός και απέχει από το να είναι τόσο οργανωμένος και συστηματικός όσο επιθυμείτε».
Franz Neunteufl, ομάδα λόμπι για μη κερδοσκοπικούς οργανισμούς (IGO)

Ο διάλογος των πολιτών έχει γίνει εδώ και καιρό διεθνές πρότυπο. Για παράδειγμα, η Λευκή Βίβλος για την Ευρωπαϊκή Διακυβέρνηση, η Σύμβαση του Aarhus, καθώς και το Συμβούλιο της Ευρώπης ζητούν μια συγκροτημένη συμμετοχή των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών στη νομοθετική διαδικασία. Ταυτόχρονα, διεθνείς φορείς –είτε ΟΗΕ, G20 είτε Ευρωπαϊκή Επιτροπή– το επιδεικνύουν και εμπλέκουν τακτικά τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών σε επίσημες διαδικασίες διαβούλευσης.

Κοινωνία των Πολιτών: Η Συμφωνία

Για τον Franz Neunteufl, το λεγόμενο "Σύμφωνο" είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα επισημοποιημένης και δεσμευτικής συνεργασίας μεταξύ της κοινωνίας των πολιτών και της κυβέρνησης. Αυτό το σύμφωνο είναι μια γραπτή συμφωνία μεταξύ του κράτους και των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών που ρυθμίζει τον σκοπό και τη μορφή της εμπλοκής τους. Για παράδειγμα, το Σύμφωνο καλεί το κοινό να σέβεται και να υποστηρίζει την ανεξαρτησία και τους στόχους των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών, να διασφαλίζει ότι διαθέτουν πόρους με εύλογο και δίκαιο τρόπο και συμμετέχουν στην ανάπτυξη προγραμμάτων πολιτικής από το αρχικό δυνατό στάδιο. Με τη σειρά του, το Σύμφωνο καλεί την κοινωνία των πολιτών να οργανωθεί επαγγελματικά, να έχει ισχυρά στοιχεία ως βάση για τις προτεινόμενες λύσεις και εκστρατείες, να καθορίζει και να εκπροσωπεί συστηματικά τις απόψεις και τα συμφέροντα της ομάδας στόχου της και, τέλος, να είναι σαφές ποιον εκπροσωπούν και ποιον όχι.

Με τη σύναψη του Συμφώνου, η βρετανική κυβέρνηση δεσμεύτηκε «να δώσει στους ανθρώπους περισσότερη εξουσία και έλεγχο στις ζωές τους και τις κοινότητές τους και να δώσει προτεραιότητα στην κοινωνική δέσμευση έναντι του κρατικού ελέγχου και των στρατηγικών από πάνω προς τα κάτω». Θεωρεί τον ρόλο της πρωτίστως ως «να επιτρέψει την πολιτιστική αλλαγή δίνοντας δύναμη από το κέντρο και αυξάνοντας τη διαφάνεια». Δεν είναι λοιπόν περίεργο που η Αγγλία έχει επίσης το δικό της «Υπουργείο για την Κοινωνία των Πολιτών».
Στην πραγματικότητα, περίπου τα μισά από όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ έχουν τώρα αναπτύξει ένα τέτοιο έγγραφο και, ως εκ τούτου, έχουν συνάψει μια δεσμευτική εταιρική σχέση με την κοινωνία των πολιτών. Δυστυχώς, η Αυστρία δεν περιλαμβάνεται.

ΜΚΟ Αυστρία

Η αυστριακή κοινωνία των πολιτών περιλαμβάνει περίπου 120.168 ενώσεις (2013) και έναν απροσδιόριστο αριθμό φιλανθρωπικών ιδρυμάτων. Η τρέχουσα οικονομική έκθεση για την Αυστρία δείχνει ότι το 2010 το 5,2 τοις εκατό όλων των απασχολουμένων άνω των 15 ετών απασχολούνταν στον μη κερδοσκοπικό τομέα.
Η οικονομική σημασία της κοινωνίας των πολιτών δεν πρέπει επίσης να αγνοηθεί. Αν και αυτό δεν καταγράφεται ακόμα συστηματικά σε αυτή τη χώρα, εκτιμάται τουλάχιστον σύμφωνα με τους κανόνες του άρθ. Για παράδειγμα, οι υπολογισμοί του Οικονομικού Πανεπιστημίου της Βιέννης και του Πανεπιστημίου του Δούναβη Krems δείχνουν ότι η ακαθάριστη προστιθέμενη αξία των αυστριακών ΜΚΟ κυμαίνεται μεταξύ 5,9 και 10 δισεκατομμυρίων ευρώ ετησίως. Αυτό αντιστοιχεί περίπου στο 1,8 έως 3,0 τοις εκατό του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος της Αυστρίας.

Φωτογραφία / Βίντεο: Shutterstock, Μέσα επιλογής.