Helmut Melzer
Duurzaamheidsexpert Dirk Messner in een exclusief interview over de wereldwijde verandering, de grote transformatie - en hoe dit het leven van bedrijven en mensen zal veranderen.
Dirk Messner (1962) is directeur van het Duitse Development Institute (DIE) en mededirecteur van het Center for Advanced Studies on Global Cooperation Research / Duisburg. Messner studeerde Politicologie en Economie en adviseert niet alleen de Duitse regering, maar ook de Chinese overheid, de Europese Unie, de Wereldbank en andere internationale organisaties over kwesties van wereldwijde ontwikkeling en internationale samenwerking. Hij is medevoorzitter van de klimaatonderzoeker John Schellenhuber Duitse adviesraad voor wereldwijde verandering (WBGU), 2011 publiceerde hij samen met de WBGU de studie "maatschappijcontract voor een grote transformatie. De weg naar een klimaatvriendelijke wereldeconomie ".
"Als alles blijft zoals het is, blijft niets zoals het was."
Dirk Messner over de noodzaak van de grote transformatie
Meneer Messner, waarom bent u zo optimistisch?
Twee decennia geleden wisten we dat een verandering in duurzaamheid nodig zou zijn om schade door de mensheid te voorkomen. Bijna alle staatshoofden en regeringsleiders hebben dit ondertekend aan het einde van de grootschalige milieu- en ontwikkelingsconferentie 1992 in Rio. De mogelijkheden om een dergelijke verandering te initiëren, zijn echter pas sindsdien ontstaan. Vandaag zijn alle elementen van de duurzaamheidstransformatie aanwezig. De technologieën om hulpbronnen en klimaatvriendelijke economieën, de economische en innovatiebeleid verder te gaan naar een nieuwe koers te bieden, een steeds groeiend aantal actoren die reeds de groene transformatie drijft: steden, bedrijven en sommige regeringen, internationale organisaties, onderzoeksinstellingen.
Ook de duurzaamheidstransitie kan worden gefinancierd. We staan op een omslagpunt waarop de koers weer kan worden ingezet. Immanuel Kant zou zeggen: de "voorwaarden van mogelijkheid" voor de transformatie zijn gevormd.
Welke stappen zijn nu nodig?
Het is interessant om op te merken dat er nauwelijks nog beslissers over zijn, of het nu in Europa, China, Marokko of de VS is, die in tegenspraak zijn met de fundamentele diagnose dat een transformatie van duurzaamheid noodzakelijk is. Dit opent vensters voor verandering. Maar: economische en politieke besluitvormers, maar ook veel burgers maken zich zorgen over de vraag of zo'n ingrijpende transformatie echt kan slagen. Daarom zijn demonstratieprojecten die laten zien wat mogelijk is erg belangrijk. Als de Duitse energietransitie, die neerkomt op een radicale omschakeling naar hernieuwbare energiebronnen, slaagt, zou dit resulteren in wereldwijde investeringen in groene energievoorzieningssystemen. Architecten die tegen redelijke kosten energieneutrale gebouwen ontwikkelen, kunnen de stadsontwikkeling in een nieuwe richting sturen. De eerste generatie auto's met nulemissie is in de maak. Dergelijke baanbrekende prestaties zijn cruciaal om de transformatie te versnellen. Bovendien kan de politiek veel doen. Het belangrijkste is een prijs voor de uitstoot van broeikasgassen om de juiste prijssignalen in te stellen. Zo moet de handel in emissierechten worden hervormd, zodat de prijzen van broeikasgassen de schade weerspiegelen die ze veroorzaken.
Hoe kan de politiek worden gemotiveerd?
De duurzaamheidstransformatie is niet langer een nichevraagstuk, maar vindt aanhangers in alle partijen en maatschappelijke klassen. Wij burgers moeten voor deze verandering vechten. Overheden moeten ook begrijpen dat er in ieder geval een grote transformatie gaande is. Als alles blijft zoals het is, blijft niets zoals het was. Als we doorgaan op ons grondstof- en broeikasgasintensieve groeipad, zullen we ons vanaf 2030 moeten aanpassen aan veranderingen in het aardsysteem die steeds moeilijker te beheersen zouden worden: water- en bodemtekorten, zeespiegelstijging, extreme weersomstandigheden, het ontdooien van permafrost met onvoorspelbare gevolgen, het smelten van de Groenlandse ijskap - dat is een wereldwijd crisisscenario. Het alternatief is om de transitie naar een klimaatvriendelijke en hulpbronnenefficiënte economie op gang te brengen. Landen die dit als eerste doen, zullen de komende decennia de leidende economieën worden. Daarover is bijvoorbeeld in China veel discussie: de volgende grote innovatiegolf in de wereldeconomie wordt groen.
"De overgang naar een klimaatvriendelijke economie impliceert een ingrijpende structurele verandering die winnaars en verliezers zal genereren.", Dirk Messner over tegenstanders van duurzaamheid
Veroorzaakt "groene transformatie" het concurrentievermogen van bedrijven?
Deze vraag weerspiegelt aanvankelijk een legitieme bezorgdheid over de vraag of kostenintensieve investeringen en beleidsmaatregelen op het gebied van klimaatbescherming tot concurrentievervalsing kunnen leiden, bijvoorbeeld tussen staalfabrieken in Duitsland en Rusland. Dientengevolge zouden productieverplaatsingen denkbaar zijn, wat het globale klimaat niet zou helpen. Drie aspecten zijn belangrijk: ten eerste moet het klimaatbeschermingsbeleid energie-intensieve bedrijven tijd geven om op een klimaatvriendelijke manier te moderniseren. In het Europese emissiehandelssysteem hebben bedrijven te veel tijd gekregen in de vorm van gratis emissiecertificaten om over te schakelen op klimaatvriendelijke productie. Ten tweede kunnen prikkels voor klimaatcompatibiliteit nieuwe duurzame concurrentievoordelen creëren. Deze zouden ontstaan als Duitse of Europese staalbedrijven erin zouden slagen pioniers te worden op het gebied van klimaatvriendelijke staalproductie. Ten derde impliceert de overgang naar een klimaatbestendige economie vergaande structurele verandering die winnaars zal genereren, zoals leveranciers van hernieuwbare energie, en verliezers zoals kolengestookte exploitanten. De transformatie naar duurzaamheid heeft daarom begrijpelijk veel tegenstanders in sectoren met een hoog koolstofgehalte.
Moeten de burger en de consument het zonder de transformatie doen?
Technologische efficiëntiesprongen zullen deel uitmaken van de oplossing: klimaatvriendelijke energie- en mobiliteitssystemen, hulpbronnenefficiënte industriële productie. Maar we zullen ook onze levensstijl en individuele aankoopbeslissingen moeten herzien. Zolang langeafstandsvluchten niet klimaatvriendelijk zijn, overschrijden we met elke transatlantische vlucht het jaarlijkse broeikasgasbudget dat werkelijk beschikbaar zou zijn voor elke wereldburger. We kunnen auto's kopen met weinig broeikasgassen en producten die duurzamer zijn. We kunnen proberen te voorkomen dat 40 procent van het geproduceerde voedsel in het dagelijks leven in de prullenbak terechtkomt. Maar we kunnen ook nadenken over welzijnsconcepten die niet alleen gericht zijn op het bruto nationaal product per hoofd van de bevolking. Veel onderzoeken tonen aan dat mensen, zodra in hun basisbehoeften is voorzien, in de eerste plaats tevreden zijn als er vertrouwensrelaties in hun omgeving, sociale netwerken, veiligheid in hun samenlevingen, betrouwbaarheid van openbare instellingen, toegang tot onderwijs, gezondheid en sociale rechtvaardigheid zijn. Wij consumenten moeten onszelf vooral zien als burgers wier geluk niet alleen afhangt van consumptiemogelijkheden, maar ook van de geschetste voorwaarden voor een goed leven.
Is financiering voor transformatie echt mogelijk?
De meeste studies tonen aan dat de internationale gemeenschap zou moeten ongeveer twee procent van het wereldwijde bruto nationaal product te investeren in de duurzame transformatie en dat de kosten van onverminderde veranderingen in het milieu aanzienlijk hoger waren dan preventieve maatregelen. Er zijn echter aanzienlijke upstream-investeringen nodig om bijvoorbeeld klimaatbestendige energie en stedelijke infrastructuren op te bouwen. In het transformatieproces gaat het allemaal om het afdwingen van de troeven van samenlevingen, toekomstige belangen en vermogens tegen krachtige vroegere en huidige belangen. Investeren in nieuwe klimaatvriendelijke infrastructuren werkt als investeren in het bouwen van onderwijsinvesteringen. Ze kosten aanvankelijk veel geld, maar hebben in ieder geval een positief effect op onze bedrijven in de toekomst.
Kan de groene omslag de boventoon voeren tegen de crisis?
Dit is een open vraag. Met name in de westerse geïndustrialiseerde landen met schulden is het momenteel moeilijk om de nodige investeringen te mobiliseren om klimaatvriendelijke infrastructuren te bouwen. Slechts in een paar landen zijn deze discussies voor meer groei om de hoge werkloosheid te verminderen die actief gekoppeld is aan een groene herstructurering van de economieën. Het zal heel belangrijk zijn om met de energietransitie in Duitsland en de Deense koolstofarme strategieën te laten zien dat concurrentievermogen, werkgelegenheid en duurzaamheid geen tegengestelde hoeven te zijn. In Spanje en andere crisislanden zijn groene investeringen tot stilstand gekomen. De crisis kan daarom leiden tot een verlenging van fossiele groeipatronen, die op hun beurt padafhankelijkheden creëren die de overgang naar klimaatcompatibiliteit in de toekomst moeilijker en duurder maken. Er zijn enkele aanwijzingen dat de opkomende economieën de transformatie zouden kunnen bewerkstelligen in plaats van de momenteel zwaar schuldige OESO-landen. China heeft hoge deviezenreserves, die de noodzakelijke investeringen in koolstofarme sectoren zouden kunnen financieren. Bovendien bevinden de opkomende economieën zich reeds in een sociaal-economische transformatiemodus vanwege hun hoge economische dynamiek. In een dergelijke context zou een gerichtheid op duurzaamheid gemakkelijker te bereiken zijn dan in door de crisis getroffen en hervormingsgemoeide OESO-landen.
Wat kan iedereen doen?
Ik heb al veel gezegd over wat wij als consumenten concreet kunnen doen. Maar al te vaak wordt het duurzaamheidsdebat gevoerd als een verzakingsdiscussie die afschrikt. Maar uiteindelijk moeten we ons allemaal inspannen om een levensstijl te ontwikkelen waarmee binnenkort negen miljard mensen een waardig en veilig leven in democratische samenlevingen kunnen leiden. Het gaat over een nieuw wereldbeeld, een verandering van ons denken, een culturele prestatie van de beschaving. Allereerst is realisme nodig - we moeten de grenzen van het aardesysteem accepteren waarbinnen menselijke ontwikkeling op een duurzame basis kan worden bereikt. Al het andere zou onverantwoordelijk zijn.
Dan gaat het om sociale, politieke en economische innovaties, d.w.z. creativiteit en vertrek om duurzame samenlevingen te creëren. Als je ziet hoe toegewijde architecten klimaatvriendelijke steden opnieuw uitvinden, krijg je het gevoel dat klimaatcompatibiliteit weinig te maken heeft met 'doen zonder' en veel met ondernemerschap. En we moeten leren rekening te houden met de langetermijngevolgen van ons handelen voor andere samenlevingen en vele volgende generaties. Het is een kwestie van gerechtigheid.
Het uiteindelijke doel is dat wij mensen - in het enkelvoud en als een wereldwijde gemeenschap - om te accepteren dat we nodig hebben om de verantwoordelijkheid voor de stabiliteit van het systeem aarde te nemen, omdat de enige manier om te voorkomen dat we initiëren een Erdsystemwandel met een onzekere uitkomst in de komende decennia. Ik vergelijk de duurzaamheidstransformatie met het tijdperk van de Verlichting. In die tijd werden ook grote dingen "uitgevonden": mensenrechten, rechtsstaat, democratie. Immanuel Kant heeft de kern van dit tijdperk prachtig samengevat. Voor hem was de essentie van de Verlichting de "verandering in de manier waarop mensen denken".
Foto / Video: Shutterstock, DIE / Messner, Keuze.
