in

Phenomena: Zoo li cas txog lawv?

Phenomena yog qee yam tsis xis. Los ntawm kev txhais, cov xwm txheej yog tshwm sim tshwm sim, qee yam uas tuaj yeem pom los ntawm peb lub cev. Tab sis nws xaus ntawm no.

Cov menyuam yaus hnub nyoog qis dua tsib tus cwj pwm rau lwm qhov kev tsis ua lwm yam. Qhov kev tshawb xav ntawm lub siab, uas yog, lub tswv yim hais tias lwm tus muaj lub qab ntug sib txawv ntawm kev paub dua lawv tus kheej, tsim tom qab. Cov menyuam yaus hnub nyoog qis dua tsib xyoos kuj xav txog theleologically, uas yog, lub hom phiaj: cov huab tau nyob ntawd kom nws los nag, thiab nws los nag kom cov nroj tsuag tuaj yeem loj tuaj. Ntawm qhov kev txiav txim siab no, menyuam yaus yog cov neeg yug los vim tias lawv piav qhia qhov khoob ntawm lawv cov kev paub thiab piav qhia cov qauv los ntawm lub zog loj.

Lub zog loj ntawm kev ntseeg yog tias nws muab cov lus qhia rau qhov tshwm sim, tej yam uas loj dua peb lub peev xwm kev txawj ntse thiab kev txawj ntse. Qhov tsis paub ntau ntawm kev ntseeg hauv yuav luag txhua haiv neeg tib neeg tej zaum yuav piav qhia los ntawm qhov no. Tsis muaj ib yam dab tsi thab peb xws li tej yam uas peb tsis tuaj yeem piav qhia. Lub zog supernatural, qhov tshwj xeeb, tuaj yeem siv tau meej meej kom muaj lub luag haujlwm dhau ntawm kev paub meej thiab kev tshawb fawb rau txhua yam uas yuav los ua ib qho kev tsis ntseeg ua qhov tshwm sim, raws li kev paub tsis meej. Lub siab ntsws xav, yog li ntawd, peb tau txais los ntawm kev ntseeg ib hom kev lees paub uas cia peb lub siab, uas xav piav qhia txhua yam, tuaj so. Ib qho siv cov supernatural nrhiav cov lus piav qhia rau qhov tshwm sim dhau ntawm kev piav qhia lub hwj chim. Vim li ntawd tej zaum kev teev ntuj thiaj muaj kev dav nyob mus.

Dab tsi yog qhov tshwm sim?
Cia peb sim xav txog qhov tshwm sim uas siv tus piv txwv ntawm kev pom: qhov txheej txheem ntawm kev pom yog tus cwj pwm los ntawm cov kev paub tab thiab lub peev xwm, kev sib cuam tshuam uas txhais tau lub teeb stimuli rau hauv cov khoom. Lub teeb ntaus lub qhov muag, yog tsom los ntawm cov cuab yeej kho qhov muag thiab tom qab ntawd ntaus lub retina, qhov kev txhawb lub teeb yog txhais ua hluav taws xob cov cim. Cov kev sib txuam tsis yooj yim ntawm cov hlab ntsha hauv qhov retina pom qhov txhais ntawm thawj lub zog ntawm lub teeb stimuli, yog li ua rau kev sib piv txhim kho thiab txav kev pom. Twb tau nyob hauv lub retina ib qho kev txhais ntawm lub teeb yuav siv qhov chaw, thiab deb ntawm qhov tshwm sim dawb huv. Kev sib koom ua ke txuas ntxiv thiab txhais lus tom qab ntawd coj qhov chaw nyob rau hauv lub hlwb cortex ntawm lub paj hlwb, kom qhov kev paub tshwm sim raws li qhov kev paub tshwm sim. Txhua peb txoj kev xav yog vim li ntawd kev tshwm sim ntawm kev sib txuam ntawm cov txheej txheem hauv peb ib puag ncig thiab cov khoom siv thev naus laus zis thiab txawj ntse. Kev xav ntawm cov xwm txheej yog vim li ntawd hauv nws tus kheej tsis muaj hom phiaj. Hloov chaw, peb qhov kev nkag siab thiab lub hlwb raug txiav kom tau cov mesocosm uas ntau dua lossis tsawg dua daim duab qhia peb cov kev xav tau lom neeg. Hauv ob lub microcosm thiab macrocosm, peb tab tom txog peb qhov kev txwv. Thaum qhov tsis muaj kev nkag tau thiab tsis pom zoo nyob hauv lub microcosm yog ob qho tib si hauv qhov kev txwv ntawm kev nkag siab zoo thiab kev ua haujlwm, cov xwm txheej ntawm lub macrocosm mus dhau peb lub qab ntug tsuas yog hauv kev txawj ntse.

Piav kom kawg

Txij li thaum muaj tshwm sim dhau lub ntiaj teb ntawm kev piav qhia thiab kev nkag siab, lawv tsis zoo li qub. Qhov tseeb, lawv lub neej xaus los ua qhov tshwm sim thaum kev tshawb fawb tau ua tiav hauv kev piav qhia. Cov lus piav qhia tuaj yeem tsim nyob ntawm ntau qib, thiab tsuas yog thaum txhua qib tau hais meej tuaj yeem hais tawm ib tus neeg tuaj yeem hais tawm ntawm qhov muaj tseeb scientific.

Central lus nug ntawm kev tshawb fawb

Tus nqi zog Nobel nqi zog Nikolaas Tinbergen (1951) tau tsim plaub lo lus nug uas yuav tsum tau teb rau hauv thiaj li nkag siab txog tus cwj pwm. Plaub nqe lus nug no yog cov lus nug tseem ceeb uas tsav kev tshawb fawb hauv biology. Ib qho tseem ceeb ntawm no yog qhov pom ntawm tag nrho, yog li tsis yog cov ntsiab lus nrog ib qho lus teb, tab sis kev saib xyuas ntawm txhua yam:
Cov lus nug ntawm qhov kev ua kom sai yog muaj kev txhawj xeeb nrog lub cev kev ua haujlwm ntawm tus cwj pwm hauv qab. Cov lus nug ntawm ontogenetic kev loj hlob kuaj xyuas seb qhov no tshwm sim hauv lub neej zoo li cas. Lo lus nug ntawm kev hloov pauv tus nqi tshuaj xyuas qhov ua haujlwm, lub hom phiaj ntawm tus cwj pwm. Cov lus nug ntawm kev txhim kho kev txhim kho muaj feem xyuam nrog lub moj khaum puag tes uas tus cwj pwm tshwm sim.

Overrated kev kawm

Txij li kev tsis lees paub yog cuam tshuam nrog kev paub tsis meej, peb nyiam ua kom dhau qhov kev paub ntawm peb, thiab txawm tias nyob hauv thaj chaw uas muaj cov kev paub ntau tsawg, peb tuaj yeem pib los ntawm qhov tseeb pom tseeb qhov xwm txheej. Qhov peb nrhiav kom tau cov lus teb ua rau peb dhau kev piav qhia lub zog ntawm kev tshawb fawb, uas ua rau lub luag haujlwm ntawm qhov nrhiav pom ntawm kev tshawb fawb. Nyob rau tib lub sijhawm, kev kawm tshawb fawb nce siab zuj zus tuaj: hluav taws pom tau pom tias kev nyab xeeb tsis tuaj yeem rov ua dua tshiab. Cov kev tshawb fawb uas tsis sib haum xeeb tuaj txog ntawm cov nqe lus sib txawv ntawm tib lub ncauj lus. Yuav ua li cas yuav tsum tau tsim kho tau muab cais? Thaum kev tshawb fawb pab kom muaj kev nkag siab zoo dua ntawm cov ntsiab lus teb, nws muab cov lus teb yuav luag tsis muaj tseeb.

Peb txoj kev xav
Cov kev txawj ntse lub tswv yim thiab cov tswv yim txiav txim siab ntawm tib neeg yog ib qho kev xav txog ntawm no dichotomy ntawm tshwm sim thiab piav qhia tau cov xwm txheej. Raws li Daniyee Kahnemann piav qhia hauv nws phau ntawv "Kev xav nrawm, kev xav qeeb", peb txoj kev xav zoo li tau ua ob kauj ruam: Nyob rau theem zoo siab, nrog cov ntaub ntawv tsis tiav thiab tsis muaj kev paub txog kev sib txuas, kev siv 1 siv. Nws yog nrawm thiab lub siab lub ntsws, thiab nws ua rau kev txiav txim siab tsis siv neeg, tsis nco qab. Lub zog tib yam thiab kev ua tsis tau zoo ntawm cov kab ke no yog nws txoj kev ua ruaj khov rau cov kev paub. Txawm hais tias ntawm qhov ua tiav ntawm cov ntaub ntawv, kev txiav txim siab tau ua.
Lub 2 system qeeb qeeb thiab dhau los ntawm kev ntsuas siab thiab lub peev xwm sib luag. Feem ntau cov kev txiav txim siab tau siv Qhov System 1, tsuas yog qee qhov tau tsa mus rau theem ob. Ib qho tuaj yeem hais tias peb txoj kev xav tau txaus siab rau cov xwm txheej ntshiab dhau los ntawm qhov chaw deb, thiab tsis tshua xav kom muaj kev nkag siab tob. Nws yog li nws nquag txais yuav qhov tsis muaj tseeb ntawm txoj kev xav vim kev heuristics yooj yim. Peb qhov teeb meem hauv kev saib xyuas qhov tshwm sim thiab cov ntau zaus yog lub hauv paus ntawm qhov System 1. Tsuas yog los ntawm kev txhob txwm siv 2 txheej txheem peb tuaj yeem tau txais kev nkag siab ntawm qhov xwm thiab kev paub ntawm kev sib raug zoo.

Lub luag haujlwm ntawm kev txiav txim siab

Rau cov kev sib txawv ntawm cov kev tshawb pom ntawm kev tshawb fawb, chaw thiab sij hawm feem ntau tsis txaus nyob hauv xov xwm ntiaj teb. Yog li, nws tseem yog lub luag haujlwm ntawm cov tib neeg los tsim cov duab sib txawv no thiab ntsuas seb qhov kev tshawb pom no yuav cuam tshuam li cas rau peb cov kev ua. Txawm tias ib qho kev nce ntxiv hauv cov kev paub ntxiv pab peb txiav txim siab txog qhov kev txiav txim siab zoo thiab yog li ua kom zoo dua rau peb cov kev ua, cov txheej txheem feem ntau tsis yooj yim, tab sis, ntau cov. Tsis yog tus naj npawb ntawm ntau yam, tab sis kuj lawv qhov tseeb yuav tsum muaj nyob hauv kev txiav txim siab.

Ua kev txiav txim siab ntawm lub hauv paus ntawm kev sib raug zoo yog vim li ntawd yog txoj haujlwm tsis yooj yim. Tsis yog vim muaj kev yooj yim xwb, tab sis kuj vim yog qhov yuav tsum tau txiav txim siab tas li, peb hla txoj kev saib rau ntau qhov chaw. Txog qib uas zoo tshaj plaws, peb tso siab rau peb lub plab qhov kev xav, kom tsis txhob ua rau tsis tuaj yeem ua tsis tau. Nov yog qhov kev hloov kho kom zoo, uas nws muaj nws qhov kev txiav txim siab rau kev ua txhua hnub. Kev rov nkag siab zoo yog qhov tseem ceeb rau cov kev cai txiav txim siab uas cuam tshuam rau peb lub ntiaj teb kev nqis tes ua: kev txiav txim siab tseem ceeb ntawm kev ywj pheej, kev ruaj khov, lossis lub hom phiaj lub neej, yog tias paub thiab txawv, tuaj yeem muab lub hauv paus ruaj khov uas ua rau peb qhov kev txiav txim siab ceev.

Cov ntaub ntawv tshiab tuaj yeem hloov txoj haujlwm no. Tsuas yog tias peb pheej hloov kho peb cov qauv kev txiav txim siab, peb tiv thaiv kev ua tsis tiav - ntawm tus kheej thiab ntxiv rau qib kev sib raug zoo. Kev txhim kho txuas ntxiv yog qhov tseem ceeb ntawm kev ua haujlwm ntawm cov txheej txheem. Kev lees txais ntawm cov xwm txheej tshiab yog tsis txaus ntseeg sawv ntsug ntawm txoj kev ntawm cov txheej txheem no. Thaum chiv keeb yeej ib txwm tsis quav ntsej; tsuas yog dhau tiam ntawm kev paub yog muaj kev txhim kho ntxiv. Kev paub txog ntawm qhov tshwm sim, thiab yog li ntawm ntau yam dhau ntawm kev tshawb pom dab tsi tuaj yeem piav qhia lossis nkag siab, yuav tsum muaj lub tswv yim qhib uas tuaj yeem lees txais yam uas hla dhau qhov kev nkag siab.

Photo / Video: Shutterstock.

Sau los ntawm Elisabeth Oberzaucher

Cia ib saib