Menschenrechte

İnsan hüquqları bugünkü cəmiyyətdə normal qəbul etdiyimiz bir şeydir. Ancaq bunların tərifinə gəldikdə, bir çoxumuz çətin olur. Bəs insan hüquqları hər halda nələrdir? İnsan hüquqları, insan təbiətinə görə hər bir insanın bərabər hüquqlara sahib olduğu hüquqlardır.

Inkişaf 

1948-ci ildə, o zaman BMT-yə üzv olan 56 dövlət ilk dəfə dünyada hər kəsin haqq qazandığı hüquqları müəyyənləşdirdi. Ən məşhur insan hüquqları sənədi “İnsan Hüquqlarının Ümumi Bəyannaməsi” (UDHR) eyni zamanda beynəlxalq insan hüquqlarının qorunması üçün əsas yaradan sənəddir. Əvvəllər insan hüquqları məsələsi yalnız müvafiq milli konstitusiyaya aid idi. Beynəlxalq səviyyədə tənzimləmənin motivasiyası iki dünya müharibəsindən sonra təhlükəsizlik və barışı təmin etmək idi.

Bu bəyannamədə bəşər tarixində ilk dəfə hər kəsə - milliyyətindən, dinindən, cinsindən, yaşından asılı olmayaraq şamil edilməli olduğu 30 maddə qoyulmuşdur. UDHR-nin vacib elementləri, məsələn, yaşamaq və azadlıq hüququ, işgəncə qadağası, Köləlik və kölə ticarəti, ifadə azadlığı, etiqad azadlığı və s. 1966-cı ildə BMT ayrıca daha iki müqavilə imzaladı: Mülki və Siyasi Hüquqlara dair Beynəlxalq Pakt və İqtisadi, Sosial və Mədəni Hüquqlara dair Beynəlxalq Pakt. UDHR ilə birlikdə “Beynəlxalq İnsan Hüquqları Qanunu” nu təşkil edirlər. Əlavə olaraq Cenevrə Qaçqınlar Konvensiyası və ya Uşaq Hüquqları Konvensiyası kimi BMT-nin əlavə konvensiyaları mövcuddur.

İnsan hüquqları ilə əlaqəli ölçülər və vəzifələr

Bu müqavilələrdən fərdi insan hüquqları əsasən 3 ölçüyə bölünə bilər. Birinci ölçü bütün siyasi və vətəndaş azadlıqlarını əks etdirir. İkinci ölçü iqtisadi, sosial və mədəni insan hüquqlarından ibarətdir. Kollektiv hüquqlar (qrupların hüquqları) öz növbəsində üçüncü ölçünü təşkil edir.

Bu insan hüquqlarının müəllifi müəyyən öhdəliklərə riayət etməli olan fərdi dövlətdir. Dövlətlərin ilk vəzifəsi hörmət borcudur, yəni dövlətlər insan hüquqlarına hörmət etməlidirlər. Qoruma vəzifəsi dövlətlərin riayət etməli olduqları ikinci vəzifədir. İnsan hüquqları pozuntularının qarşısını almalısınız və əgər artıq bir pozuntu varsa, dövlət təzminat ödəməlidir. Dövlətlərin üçüncü vəzifəsi insan hüquqlarını həyata keçirə bilmək üçün şərait yaratmaqdır (zəmanət öhdəliyi).

Əlavə qaydalar və razılaşmalar

Ştatlara əlavə olaraq Cenevrədəki İnsan Hüquqları Şurası və çox sayda QHT (məsələn, Human Rights Watch) da insan haqlarına uyğunluğu yoxlayır. Human Rights Watch beynəlxalq ictimaiyyəti bir tərəfdən insan haqları pozuntularına diqqət çəkmək və digər tərəfdən siyasi qərar qəbul edənlərə təzyiq göstərmək üçün istifadə edir. Beynəlxalq səviyyədə tənzimlənən insan haqlarına əlavə olaraq, Avropa İnsan Hüquqları Konvensiyası və Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsi, Afrika İnsan Hüquqları və Xalqların Hüquqları Xartiyası və Amerika İnsan Hüquqları Konvensiyası kimi digər regional insan hüquqları anlaşmaları və qurumları mövcuddur.

İnsan hüquqları çoxdan qazanılmış vacib prinsiplərdir. Bunlar olmadan təhsil almaq hüququ, ifadə və ya din azadlığı, şiddətdən, zülmdən və daha çox şeydən qorunmaq olmazdı. Geniş insan haqları konsepsiyasına baxmayaraq, qərb ölkələrində belə insan hüquqları pozuntuları və hörmətsizlik hər gün baş verir. Bu cür hadisələrin beynəlxalq müşahidəsi, aşkarlanması və hesabatı ilk növbədə QHT-lər (xüsusən də Beynəlxalq Əfv Təşkilatı) tərəfindən həyata keçirilir və hüquqların müəyyənləşdirilməsinə baxmayaraq uyğunluğun müvafiq nəzarətinin zəruri olduğunu göstərir.

Foto / Video: Shutterstock.