tusia e Robert B. Fishman

O faletupe fatu e teu ai le eseesega o kenera mo taumafa a tagata

E tusa ma le 1.700 genes ma fatu fatu i le salafa o le lalolagi e puipuia laau ma fatu mo meaai a tagata. O le "seed safe" e fai ma fa'amaumauga Svalbard Seed Vault i Svalbard. O fatu mai le 18 ituaiga laau eseese o loʻo teuina iina i lalo ifo o le 5.000 tikeri, e aofia ai le sili atu ma le 170.000 faʻataʻitaʻiga o ituaiga araisa. 

I le 2008 na teuina ai e le malo o Nouei se pusa araisa mai Filipaina i le alāvai o se maina muamua i Svalbard. O lea na amata ai ona fausia se fanua faasao e fafaga ai tagata. Talu ai ona o le faʻalavelave faʻafuaseʻi o le tau ua suia ai tulaga mo faʻatoʻaga ma ua vave ona faʻaitiitia, o le oa o le eseesega o kenera i totonu o le Svalbard Seed Vault ua sili atu ona taua mo tagata. 

Fa'ato'aga faaleoleo

"Matou te faʻaaogaina naʻo se vaega laʻititi o ituaiga o laʻau aina mo a matou meaʻai," o le tala lea a Luis Salazar, o le failauga mo le Crop Trust i Bonn. Mo se faʻataʻitaʻiga, i le 120 tausaga talu ai, o loʻo faʻatupuina pea e le au faifaatoaga i Amerika le 578 ituaiga o pi. I aso nei e na o le 32. 

O lo'o fa'aitiitia le tele o meaola eseese

Faatasi ai ma le alamanuia o faatoaga, o le tele ma le tele o ituaiga ua mou atu mai fanua ma mai le maketi i le lalolagi atoa. O le i'uga: o a tatou mea'ai e fa'alagolago i le itiiti ifo ma le itiiti o ituaiga o la'au ma o lea e sili atu ona a'afia i le fa'aletonu: o le monocultures e fa'amama ese le palapala ua fa'apipi'iina e masini mamafa ma fa'ama'i fa'ama'i e fafaga i fua fa'ato'aga e sosolo vave. E tele atu mea oona ma fetilaisa e faaaoga e le au faifaatoaga. O toega o mea e fa'aleagaina ai le palapala ma le vai. O lo'o fa'aauau pea ona pa'u'u le tele o meaola eseese. O le oti o iniseti ua na o le tasi le taunuuga o le tele. O se li'o leaga.

O ituaiga vao e mautinoa le ola o laau aoga

Ina ia mafai ona faʻasaoina ituaiga ma ituaiga o fualaʻau ma maua ni mea fou, o le Crop Trust e faʻamaopoopoina le "Poloketi Crop Wild Relative“- ose polokalame fa'ato'aga ma su'esu'ega ile saogalemu o mea'ai. O le au faifaatoʻaga ma saienitisi latou te laasia ituaiga vao ma fua masani ina ia mafai ai ona atiaʻe ituaiga fou fou e mafai ona tatalia taunuuga o faʻafitauli o le tau: vevela, malulu, lamala ma isi tau ogaoga. 

O le fuafuaga e umi. O le atina'eina o se ituaiga laau fou na'o ia e tusa ma le sefulu tausaga. E le gata i lea, o loʻo i ai masina poʻo tausaga mo taualumaga faʻamaonia, maketiina ma faʻasalalauga.

 "O loʻo matou faʻalauteleina meaola eseese ma fesoasoani e faʻafaigofie ona maua e le au faifaatoaga," o le folafolaga lea a Luis Salazar mai le Crop Trust.

Sao i le ola o le aufaifaatoaga laiti

O le au faifaatoaga laiti i le lalolagi i saute, aemaise lava, e masani lava ona na o eleele matitiva ma maualalo le fua ma e masani lava e leai se tupe e faʻatau ai fatu pateni a kamupani faʻatoʻaga. O ituaiga fou ma ituaiga tuai e leʻi pateniina e mafai ona faʻasaoina le ola. I lenei auala, o le gafa ma fatu fatu ma le Crop Trust e faia se sao i le eseesega o faʻatoʻaga, meaola eseese ma le fafagaina o le faitau aofaʻi o le lalolagi. 

I lana Agenda 2030, o Malo Aufaatasi 17 sini mo atinae gafataulimaina faatuina i le lalolagi. “Fa'ai'u le fia'ai, ausia le saogalemu o mea'ai ma taumafa lelei, ma fa'alauiloa fa'ato'aga gafataulimaina," o le sini numera lua.

O le Crop Trust na faavaeina e tusa ai ma le "International Treaty on Plant Genetic Resources for Food and Agriculture" (Vaega Faatoaga). I le luasefulu tausaga talu ai, 20 atunuu ma le Iuni a Europa na malilie i faiga eseese e puipuia ma faʻasaoina le eseesega o ituaiga o laau i faʻatoaga.

E tusa ma le 1700 gene ma fatu fatu i le lalolagi atoa

O le 1700 setete ma faletusi tumaoti ma faletupe fatu i le salafa o le lalolagi o loʻo teuina faʻataʻitaʻiga o le tusa ma le fitu miliona fualaʻau eseese ina ia mafai ona faʻasaoina mo fanau ma faʻafaigofie ona maua e le au faifaatoʻaga, faifaatoaga ma le faasaienisi. O mea pito sili ona taua o saito, pateta ma araisa: e tusa ma le 200.000 ituaiga araisa eseese o loʻo teuina i totonu o Asia ma faletupe fatu.  

O le mea e le mafai ona teuina fatu, latou te totoina laau ma tausia ina ia maua pea fatu fou o ituaiga uma.

Ole Crop Trust e feso'ota'i nei fa'alapotopotoga. Ua taʻua e le failauga o le Trust Luis Salazar le eseesega o ituaiga ma ituaiga o le "faavae o a tatou meaʻai".

O se tasi o le tele ma sili ona eseese o nei genebanks o loʻo faʻaogaina lenei mea Leibniz Institute for Plant Genetics and Crop Plant Research IPK i Saxony-Anhalt. O ana suʻesuʻega e faʻaaogaina, faatasi ai ma isi mea, o le "faʻaleleia atili o le fetuutuunai o laʻau taua faʻaleleia i le suiga o le tau ma le siosiomaga."

O faʻafitauli o le tau o loʻo suia vave ai le siʻosiʻomaga nai lo manu ma laau e mafai ona faʻafetaui. O fatu ma gene banks o lea ua faʻateleina le taua mo le fafagaina o le lalolagi.

Ua vave ona suia le tau nai lo mea e mafai ona fetuutuunai fua

E oo lava i faletupe o fatu e lē mafai ona puipuia i tatou mai iʻuga o suiga ua tatou faia i le lalolagi. E leai se tasi na te iloa pe o le a olaola pea fatu pe a mavae le tele o tausaga poʻo le tele o tausaga o teuina i lalo o tulaga eseese o le tau o le lumanaʻi.

O le tele o faalapotopotoga tumaoti e faitioina le auai o vaega o faatoaga e pei o Syngenta ma Pioneer i Faʻatoʻaga Faʻatuatuaina. Latou te maua a latou tupe i fatu ua suia e le kenera ma pateni i fatu, lea e mafai ona faʻaaogaina e le au faifaatoʻaga mo totogi maualuga o laisene. 

O le failauga a Misereor Markus Wolter o loo viia pea le taumafaiga a le malo o Nouei. O lenei faʻaaliga ma le Svalbard Seed Vault le faʻatauaina o tagata i fatu mai le lalolagi atoa. 

Pusa oa mo tagata uma 

I totonu o le Seed Vault, e le gata o kamupani, ae o soʻo se fatu ma fatu uma e mafai ona teuina e aunoa ma se totogi. Mo se faʻataʻitaʻiga, na ia taʻua le Cherokee, o tagata o le First Nations i Amerika. Ae e sili atu ona taua le faasaoina o fatu o tagata i sito, o lona uiga i fanua. Aua e leai se tasi na te iloa pe o le a olaola pea fatu na teuina pe a mavae le tele o tausaga i lalo ole tau eseese. E mana'omia e le aufaifa'ato'aga ni fatu e mafai ona maua fua e fa'atatau i o latou tulaga fa'alotoifale ma e mafai ona fa'atupuina atili i luga o latou fanua i fafo. Ae ui i lea, i le vaʻavaʻai atu i tulafono faʻatagaina mo fatu, ua atili ai ona faigata lenei mea, o le lapataʻiga lea a Stig Tanzmann, o se tagata poto faapitoa i fatu i le faʻalapotopotoga "Bread for the World". O lo'o iai fo'i feagaiga fa'ava-o-malo e pei ole UPOV, lea e fa'atapula'aina ai fefa'ataua'iga ma fefa'ataua'iga o fatu e le o pateni.

Nota aitalafu mo fatu pateni

E le gata i lea, e tusa ai ma le lipoti a le Misereor, o le toatele o le au faifaatoaga e tatau ona o atu i aitalafu ina ia mafai ai ona faʻatau fatu pateni - e masani lava i totonu o se afifi o loʻo i ai le fetilaisa ma vailaau faʻasaina. Afai la e iu ina laititi le seleselega nai lo le mea na fuafuaina, o le a le toe mafai e le aufaifaatoaga ona toe totogi ia nonogatupe. O se faiga faaonaponei o le nofo pologa i aitalafu. 

O lo'o matauina foi e Stig Tanzmann o kamupani fatu tetele o lo'o fa'atuputeleina le fa'aofiina o fa'asologa o kenera mai isi la'au po'o a latou lava atina'e i fatu o lo'o iai. Ole mea lea e mafai ai ona latou pateni lenei ma aoina totogifuapauina o laisene mo fa'aoga taitasi.

Mo Judith Düesberg mai le faalapotopotoga tumaoti Gen-Ethischen Netzwerk, e faalagolago foi i ai e mafai ona maua le avanoa i faletupe fatu pe a manaʻomia. O aso nei o falemataaga ia e “leai se mea e fai mo le saogalemu o mea taumafa.” Na ia tuuina mai ni faataitaiga mai Initia. O iina, na taumafai ai le au faifaatoʻaga e faʻatupuina tu ma aga masani, e leʻi faʻaleleia e le kenera ituaiga cotton, ae le mafai ona maua fatu manaʻomia i soʻo se mea. E talitutusa ma le au fai araisa o loʻo galulue i ituaiga e le mafai ona lolovaia. Ua fa'amaonia ai fo'i le tatau ona fa'asao fatu, aemaise lava i fa'ato'aga ma le soifuaga o faifa'ato'aga i aso uma. Fa'ato'a fa'aogaina i totonu o fa'ato'aga e mafai ai ona fetu'una'i fatu i le suiga vave o le tau ma tulaga o le palapala. Ma o le au faifaatoaga a le atunuu e sili ona latou iloa mea o loʻo olaola i totonu o latou fanua.

Faʻamatalaga:

Feso'ota'iga amio fa'a kene: Fa'atauaina i fa'ainisinia fa'aineine ma kamupani fatu fa'ava-o-malo

MASIPAG: Fesootaiga a le silia ma le 50.000 faifaatoʻaga i Filipaina o loʻo totoina e latou lava araisa ma fesuiaʻi fatu ma isi. I lenei auala latou te tutoʻatasi ai i latou i faʻapotopotoga fatu tetele

 

O lenei pou na faia e le Community Option. Auai i totonu ma lafo lau savali!

FAAIUGA I LE FILIFILIA GERMANY


Tusiaina e Robert B Fishman

Tusitala tutoatasi, tusitala, tusitala (leitio ma lolomitusi), tagata pueata, tagata aʻoaʻoina faiaoga, faatonu ma taʻiala

Tuua se Faamatalaga