Veronika Janyrova
"We zien in veel landen waar sponsachtige terrorismewetten toe kunnen leiden: critici worden geïntimideerd, het zwijgen opgelegd of gevangengezet."
Annemarie Schlack, Amnesty Int.
2018 zat erop democratische eigenaardigheden tot nu toe goed gevuld. Aan het begin van het jaar verraste de regering – min of meer – met een nieuwe editie van het “veiligheidspakket” dat vorig jaar tot stevige kritiek had geleid. In totaal werden 9.000 verklaringen ingediend door burgers, ngo's en autoriteiten - meer dan ooit tevoren voor een wet. De kern van deze wetswijziging voor “effectief optreden in de strijd tegen zware criminaliteit en terrorisme”, zoals de regeringspartijen benadrukten, is het gebruik van staatsspionagesoftware (federale trojans).
De staat heeft nu de mogelijkheid om toegang te krijgen tot alle gegevens en functies van mobiele telefoons en computers - bijvoorbeeld via WhatsApp, Skype of de persoonlijke "cloud". Let wel, hiervoor is een bevel van het parket en toestemming van de rechter nodig. Tegelijkertijd werd bij deze gelegenheid het correspondentiegeheim versoepeld, werd het bewaren van gegevens (per geval) ingevoerd en werd het videotoezicht in de openbare ruimte geïntensiveerd. De oppositie en tal van ngo's zagen dit als een onevenredige aantasting van fundamentele rechten en vrijheden, waarschuwden voor misbruik en spraken van een "toezichtstaat".
Niet minder vreemd is de huidige staatshervorming, volgens welke gerechtelijke arrondissementen in de toekomst alleen door de federale regering bij ordonnantie kunnen worden bepaald. Voorheen vereiste het bepalen van jurisdictiedistricten goedkeuring door de staat en de goedkeuring van federale wetgeving. De Oostenrijkse Vereniging van Rechters ziet deze verandering als "een enorme aantasting van de rechterlijke onafhankelijkheid (en niet-overdraagbaarheid) en daarmee ook van de rechtsstaat in Oostenrijk".
Ook de vrijheid van de media geeft weinig aanleiding tot zelfgenoegzaamheid. Afgezien van een ongekende mediaconcentratie en financieel uitgehongerde redacties, is de ORF sinds het begin van het jaar ook blootgesteld aan talrijke politieke aanvallen. Dit was voor zeker 45.000 mensen aanleiding om een oproep van de vereniging te ondertekenen om te protesteren tegen de politieke toe-eigening van de ORF.
Het migratiebeleid verdient echt een apart hoofdstuk. Toch moet hier worden vermeld dat de Nationale Raad in juli besloot de vreemdelingenwet opnieuw aan te scherpen, waardoor de politie nu toegang heeft tot mobiele telefoons en contant geld van vluchtelingen. Daarnaast werden klachtentermijnen verkort, inburgeringssteun voor cursussen Duits verlaagd en juridisch advies voor asielzoekers genationaliseerd. Sinds 2005 is dit de 17e wijziging van de Vreemdelingenwet.
Een civil society die uit niets anders bestaat dan terroristen
Ook de geplande schrapping van artikel 278c, lid 3 van het Wetboek van Strafrecht veroorzaakte een collectief tumult. Het is een paragraaf van het wetboek van strafrecht die terroristische activiteiten duidelijk scheidt van de inzet van het maatschappelijk middenveld voor democratische en rechtsstaatvoorwaarden en mensenrechten. De schrapping zou hebben betekend dat democratie- en mensenrechtenactivisten als terroristen konden worden geclassificeerd en door de rechtbanken konden worden gestraft. Het enige positieve aan deze zaak is dat de regering uiteindelijk heeft afgezien van het verwijderen vanwege verzet van het maatschappelijk middenveld, de academische wereld en de oppositie. Amnesty International Austria is een van de ngo's die de geplande hervorming van het strafrecht met arendsogen hebben gevolgd, samen met meer democratie!, de Alliantie voor Non-Profits, de Oostenrijkse Sociale Economie en de Ökobüro. In dit verband herinnert algemeen directeur Annemarie Schlack aan de autocratische tendensen in andere landen: “In veel landen zien we waar sponzige terrorismewetten toe kunnen leiden: critici worden geïntimideerd, het zwijgen opgelegd of gevangengezet. De bescherming van mensenrechtenverdedigers in Oostenrijk zou ernstig zijn verzwakt".
Een blik naar het oosten
De Visegrad-staten laten ons duidelijk zien waar autocratische en gecentraliseerde politiek uiteindelijk toe kan leiden. Zo voert de Hongaarse premier Viktor Orban een gerichte campagne tegen ngo's die zich inzetten voor mensenrechten en democratie en vanuit het buitenland worden gesteund. Nadat Hongaarse ngo's vorig jaar wettelijk verplicht waren hun buitenlandse donaties openbaar te maken, werd dit jaar in juni een nieuwe ngo-wet aangenomen, volgens welke ze 25 procent van deze gelden aan de Hongaarse staat moeten betalen. Bovendien moeten ze zich in hun publicaties identificeren als een "organisatie die steun krijgt uit het buitenland". Deze zogenaamde “maatregelen ter bescherming van de bevolking” worden officieel gerechtvaardigd door het feit dat deze ngo’s “de immigratie organiseren” en daarmee “de samenstelling van de Hongaarse bevolking blijvend willen veranderen”.
Ook in Polen negeert de overheid vaak en graag de beginselen van de rechtsstaat en mensenrechten en probeert zij juridische stappen te ondernemen tegen de vrijheid van meningsuiting en de vrijheid van vergadering. Vreedzame demonstranten worden vervolgd en niet-gouvernementele organisaties worden lastiggevallen. Na negen jaar regeren en een absolute meerderheid in beide kamers lijkt de regeringspartij Recht en Rechtvaardigheid (PiS) echter definitief uit de gratie van de kiezers te zijn gevallen. Frustratie over de arrogantie van de macht leidde vorig jaar tot opschudding onder de bevolking en een uitgesproken gevoel van optimisme binnen het maatschappelijk middenveld. Massale protesten leidden er uiteindelijk toe dat de president zijn veto uitsprak tegen twee van de drie antidemocratische hervormingswetten. Tijdens de protesten ontstonden voortdurend nieuwe organisaties en democratische initiatieven, die ook in een gemeenschappelijk organisatieplatform werden genetwerkt.
Ook het Slowaakse maatschappelijk middenveld is wakker geschud na de journalist in februari 2018 Jan Kuciak is vermoord. Hij was bezig met het blootleggen van een corrupt netwerk waarin vooraanstaande vertegenwoordigers van de Slowaakse economie, politiek en justitie elkaar hielpen. Bijna niemand twijfelt eraan dat Kuciak is vermoord vanwege zijn onthullingen. Als reactie op de moord trok een ongekende golf van demonstraties door het land. Dit resulteerde immers in het aftreden van de korpschef, de premier, de minister van Binnenlandse Zaken en uiteindelijk ook zijn opvolger.
Gezien deze problemen is het niet verwonderlijk dat de ontevredenheid van de bevolking van de Visegrad-staten over de ontwikkeling van hun democratie en hun politieke situatie ongekend is in de EU. Een internationale studie stelde ook de landen vast met een "syndroom van hulpeloosheid" dat zich door de samenleving verspreidt. Maar liefst 74 procent van de bevolking gelooft dat de macht in hun land uitsluitend in handen ligt van politici en dat de gemiddelde burger in dit systeem volkomen machteloos is. Meer dan de helft was het er zelfs mee eens dat het zinloos was om in de politiek betrokken te raken en nogal wat mensen zijn zelfs bang om zich in het openbaar uit te spreken. Het heersende gevoel dat hun democratieën kwetsbaar zijn of zelfs verloren zijn gegaan, tast de steun voor democratie verder aan en maakt de weg vrij voor populisme en antidemocratische politiek, zeggen de auteurs.
Terwijl in Polen en Hongarije de bevolking reageert met sterkere steun voor democratie, is er in Tsjechië en Slowakije een even sterke hang naar 'de sterke man'. Ook in Oostenrijk is dit het geval. Volgens het SORA-instituut vindt 43 procent van de bevolking in Duitsland nu een 'sterke man' wenselijk, terwijl dat in de Visegrad-staten slechts 33 procent is.
De auteurs van een SORA-onderzoek naar het bewustzijn van democratie bij Oostenrijkers ontdekten ook dat hoewel de steun voor democratie in Oostenrijk de afgelopen tien jaar aanzienlijk is afgenomen, de goedkeuring van een "sterke leider" en "law & order" aanzienlijk is toegenomen. Ook onder de Oostenrijkse bevolking verspreidt zich een algemene onveiligheid en de indruk geen inspraak te hebben. De conclusie van de auteurs is: "Hoe groter de onzekerheid, hoe vaker het verlangen naar een "sterke man" voor Oostenrijk."
Terroristen, wat nu?
Op basis van dit inzicht en jarenlang onderzoek naar de relatie van Oostenrijk tot democratie, presenteerde de wetenschappelijk directeur van het SORA-instituut Günther Ogris zes stellingen om de democratie in Oostenrijk te versterken. Educatie, historisch besef, de kwaliteit van politieke instellingen en media, sociale rechtvaardigheid, maar ook respect en waardering binnen de bevolking spelen een sleutelrol.
-----------------------
INFO: De volgende zes stellingen over versterking van de democratie staan ter discussie,
door Günther Ogris www.sora.at
onderwijsbeleid: Onderwijs speelt een belangrijke rol in de democratie. De school kan politieke vaardigheden versterken, d.w.z. de vaardigheden om zichzelf te informeren, te discussiëren en te participeren. Deze functie speelt in verschillende vakken een rol en zou als doel versterkt moeten worden in de lopende onderwijsvernieuwingen.
historisch bewustzijn: Omgaan met en reflecteren op de eigen geschiedenis versterkt aantoonbaar een democratische politieke cultuur en het vermogen constructief om te gaan met conflicten en verschillen. Dit potentieel kan worden benut door het onderwijs in hedendaagse geschiedenis in alle soorten scholen verder te versterken.
Politieke instituten: De politieke en politiek gerelateerde instituties moeten voortdurend en herhaaldelijk hun relatie met de burgers tegen het licht houden: waar is het mogelijk en zinvol om participatie mogelijk te maken of te versterken, waar moet het eigen imago worden verbeterd, waar kan het vertrouwen worden (terug)gewonnen?
media: De media bevinden zich samen met het politieke systeem in een vertrouwenscrisis. Tegelijkertijd heeft de manier waarop de media berichten over politiek, discours en compromissen en het samenspel van instituties een grote invloed op de politieke cultuur. Er is behoefte aan herziening en het vinden van nieuwe manieren waarop de media hun controlerende functie uitoefenen en om de basis van vertrouwen in hun werk te vernieuwen, dat alleen op democratische basis werkt.
De burgers: In tegenstelling tot amusement is politiek vaak ingewikkeld en vermoeiend. Toch hangt het uiteindelijk af van de burgers en hun discussies hoe onze democratie zich ontwikkelt: de wisselwerking tussen regering en oppositie, de 'checks and balances', de verhouding tussen rechtbanken en uitvoerende macht, media en politiek, almacht en compromissen.
Sociale rechtvaardigheid, waardering en respect: Beledigingen, vooral door toenemende onrechtvaardigheid in de samenleving, maar ook door een gebrek aan waardering en respect, zo blijkt uit onderzoek, hebben een sterk negatief effect op de politieke cultuur. Die burgers die de democratie willen steunen en versterken, worden vandaag dus ook geconfronteerd met de vraag hoe sociale rechtvaardigheid, waardering en respect in de samenleving kunnen worden versterkt.
Foto / Video: Shutterstock.
