Wereldwijde schuld: wie bezit de wereld?

De ECB overspoelt de markten met vers geld. Helaas komt het geld niet terecht in consumptie of in investeringen. Het stroomt langs de reële economie en komt terecht op de aandelenmarkten, in onroerend goed en in staatsobligaties.

Over de hele wereld hebben bedrijven, staten en huishoudens schulden opgebouwd die ze nooit zullen kunnen terugbetalen. Het mondiale schuldniveau van staten en bedrijven is vandaag dus aanzienlijk hoger (vergeleken met het bruto binnenlands product tweemaal zo hoog) als vóór de economische crisis in 2008. De daaruit voortvloeiende kosten in de vorm van dalende belastinginkomsten, economische stimuleringsprogramma's en reddingspakketten voor banken zijn duidelijk merkbaar. Het zijn vooral de rijkste landen die de hoogste schuldenberg hebben opgebouwd. De Internationaal Monetair Fonds IMF volgens de VS behoren China en Japan tot de landen met de grootste schulden en alleen al zijn ze goed voor meer dan de helft van de wereldschuld. Maar de opkomende landen hebben ook het leven op de pomp ontdekt.

Is dat niet buitengewoon zorgwekkend?

Professor Dorothea Schäfer, onderzoeksdirecteur van de afdeling Financiële markten bij Duits instituut voor economisch onderzoek (DIW) in Berlijn is meer ontspannen over de situatie. Volgens haar is de staatsschuld alleen geen reden tot bezorgdheid, maar iets "volkomen natuurlijks" in een economisch systeem. Voor Schäfer is de opgebouwde schuld voornamelijk het gevolg van de wereldwijde economische crisis en een teken dat centrale banken de markten met geld hebben overspoeld. Volgens haar wordt de situatie pas gevaarlijk als bijvoorbeeld een vastgoedcrisis gepaard gaat met hoge werkloosheid.
Richard Grieveson, econoom bij Weens instituut voor internationale economische vergelijkingen (wiiw), vindt dat mensen - vooral in Duitstalige landen - veel te veel zorgen maken over de schuldenlast. "Of schuld een probleem wordt, hangt af van vele andere factoren, zoals nominale economische groei, de effectieve rente, demografische trends of de gemiddelde looptijd van schuldinstrumenten", aldus Grieveson.

Wereldwijde schuld - geen reden om te sparen?

Economen lijken het afgelopen decennium in feite wat te hebben nagedacht over houdbare schulden. Waar ooit de zekerheid bestond dat buitensporige overheidsschuld de groei van economieën zou schaden, wordt vandaag het bezuinigingsbeleid gedemoniseerd als een rem op investeringen en groei. Olivier Blanchard, voormalig president van de Amerikaanse Economische VerenigingToen hij aan het begin van het jaar in zijn afscheidsrede zei: “Zolang de reële rente op leningen lager is dan de groei, is er geen fiscale reden om te sparen. Omdat het schuldniveau ook smelt als een sneeuwbal bij lichte plus-temperaturen ”.

Het Internationaal Monetair Fonds heeft in zijn laatste stabiliteitsverslag ook verklaard dat het wereldwijde financiële systeem ongetwijfeld veiliger is geworden sinds de economische en financiële crisis. Hij wijst erop dat banken wereldwijd wettelijk verplicht zijn hun kapitaalratio's en liquiditeitsreserves te verhogen, hun risicobeheer te verbeteren en onderworpen zijn aan nieuwe regelgeving, toezichthouders en stresstests.
Het lijkt er niet toe te doen dat landen hun fiscale en centrale banken hun monetaire beleidsruimte verliezen door hun pogingen om de economie te reanimeren als gevolg van hoge schulden.

Wereldwijde schuld - Wie bezit precies de Verenigde Staten?

Het goede nieuws is dat achter elke aansprakelijkheid ook een fortuin schuilt, en idealiter ook consumptie of investering. Maar het is niet zo eenvoudig om te bepalen wie er van zal genieten. Aan de ene kant is er geen aandeelhouderslijst voor staatsobligaties en aan de andere kant sluiten staten vaak een "lening" af van vele duizenden investeerders tegelijk met een obligatie, die er vervolgens mee blijven handelen. Voor de eurozone echter wel Europese Centrale Bank (ECB) naarstig gegevens verzamelen om op zijn minst inzicht te krijgen in de aandeelhoudersstructuur van de 19 eurolanden.
Zo is gemakkelijk te zien van wie de eurolanden 'behoren': twee vijfde voor banken en bijna een vijfde voor het buitenland en verzekeraars. Twee derde van de Oostenrijkse staat 'behoort' overigens tot het buitenland en een kwart tot de banken.
Professor Schäfer ziet deze financieringsstructuur als relatief solide, omdat banken en verzekeraars voor de staten een betrouwbare groep investeerders zijn. Banken hebben op hun beurt stabiele investeringsmogelijkheden nodig met vaste rentetarieven. 'Wat ons economen veel meer zorgen baart, is het feit dat banken steeds meer investeren in obligaties uit hun eigen land', aldus Schäfer.
Staatsobligaties zijn inderdaad enorm populair sinds de wereldwijde en Europese vervolgcrises. Dit komt niet alleen omdat ze een veilige haven zijn voor investeerders, maar vooral omdat de banken hiervoor geen eigen vermogen hoeven te reserveren.
Ze zijn vooral populair bij de Europese Centrale Bank, die sinds 2015 op grote schaal obligaties opkocht uit landen van de eurozone. De volumes varieerden tussen 15 en 60 miljard euro - let wel. “De ECB heeft de afgelopen jaren geprobeerd de consumptie en inflatie te stimuleren, maar is daar niet echt in geslaagd. Wat ze echter heeft weten te doen, is zorgen voor stabiliteit ', zegt Richard Grieveson.

Waar is het verse geld?

In combinatie met haar nulrentebeleid overspoelt de ECB de markten met vers geld. Maar waar is dat geld? Het werkende en niet-rijke deel van de bevolking ziet er weinig van. Integendeel: een aanzienlijk deel van de EU-burgers loopt het risico op armoede te lijden en kampt met woningnood (17 procent). Goed opgeleide mensen en gezinnen hebben ook moeite met het vinden van betaalbare huisvesting. Daarnaast geven toenemend nationalisme, vijandigheid tegenover mensen en de EU inzicht in de algemene stemming en het vertrouwen van de Europese bevolking.
Helaas komt het geld niet terecht in consumptie of in investeringen. Het stroomt langs de reële economie en komt in plaats daarvan op de aandelenmarkten, onroerend goed en staatsobligaties terecht. Ook al werkt dit systeem economisch, het veroorzaakt nog steeds een verschrikkelijke ongelijkheid, met alle sociale en politieke gevolgen van dien.

Wereldwijde schuld: reëel vs. Financieel kapitalisme

Stefan Schulmeister is een van de weinige economen die zich met deze vraag bezighouden: hoe kan geld van de financiële markten naar de reële economie worden geleid? Hij maakt een fundamenteel onderscheid tussen twee spelarrangementen in ons economisch systeem: het echte kapitalisme, dat kapitaal omzet in productieve, waardecreërende activiteiten en daardoor op brede schaal banen en welvaart creëert, en het financiële kapitalisme, dat alleen actief is door waarderingsverschillen in rentetarieven, wisselkoersen, grondstoffen en Vastgoedprijzen worden gegenereerd en vermenigvuldigd met de "gebruikskosten voor bestaande activa". Deze laatste domineert de wereldeconomie van vandaag, waardoor de productie wordt gedempt en werkloosheid, staatsschuld en ongelijkheid ontstaan.
De belangrijkste reden is volgens Schulmeister dat de rendementen op de financiële markten hoger zijn dan die van traditioneel ondernemerschap. Met andere woorden, de rijken worden veel sneller rijker door financiële speculatie dan door klassiek ondernemerschap.

Een belangrijk instrument om deze ontwikkeling tegen te gaan, is de invoering van een belasting op financiële transacties, die het nastreven van winst van kortlopende financiële transacties naar langetermijnactiviteiten op de goederenmarkten stuurt. Schulmeister beveelt ook de oprichting van een Europees Monetair Fonds aan om landen te financieren. Zijn obligaties mogen niet verhandelbaar zijn en geven financiële alchemisten de mogelijkheid om te speculeren over veranderingen in renteverschillen tussen valuta's of het faillissement van individuele landen. Voor zijn collega's is de aanbeveling een heroriëntatie van een neoliberale 'marktreligiositeit' terug naar onderwijs en deelname aan de reële materiële omstandigheden van de mensen.

Andere onderwerpen over de alternatieve economie

Foto / Video: Shutterstock, Keuze.