Alexandra Binder
een Supply Chain Actdie mensenrechtenschendingen en milieuvernietiging door bedrijven bestraft? Is niet meer in zicht. Compensatie voor Europese rechtbanken? Wishful thinking blijft zolang ondernemersverenigingen onder het mom van samenwerking werken om de geplande regels onschadelijk te maken.
Kanker, hoest, onvruchtbaarheid. De inwoners van het Chileense Arica hebben hier last van. Sinds het Zweedse metaalbedrijf Boliden 20.000 ton van zijn giftig afval daarheen verscheepte en een plaatselijk bedrijf betaalde voor de eindafhandeling. Het bedrijf ging failliet. Het arseen uit het afval bleef achter. De mensen van Arica klaagden. En flits voor de Zweedse rechtbank. Tweemaal - ondanks kritiek van de VN-Mensenrechtenraad.
Een geïsoleerd geval? Helaas niet. Alejandro García en Esteban Christopher Patz uit the European Coalition for Corporate Justice (ECCJ) hebben zojuist 22 gevallen van civiele procedures tegen EU-bedrijven voor mensenrechten- en milieuschendingen in het buitenland onderzocht in hun analyse "Goliath-klacht". Slechts twee van de 22 eisers werden formeel berecht - de bewoners van Arica waren niet onder hen. Geen enkele eiser kreeg een vergoeding.
Waarom is het zo? "De zaken worden vaak berecht onder het recht van het land waar de schade is ontstaan en niet volgens het recht van het hoofdkantoor van het moeder- of hoofdbedrijf", zegt Garcia. Overigens wordt meestal een collectief van mensen geschaad - of het nu gaat om de ineenstorting van een fabriek of de vervuiling van een rivier. “Nationale rechtsstelsels staan echter niet altijd toe dat een groot aantal eisers gezamenlijk schadeclaims indienen.” En tot slot zijn er de termijnen. "Soms heb je maar één jaar nodig voor het doen gelden van vorderingen uit onrechtmatige daad." Het is duidelijk dat bedrijven niet geïnteresseerd zijn in een vroegtijdige goedkeuring van een wet op de toeleveringsketen op EU-niveau.
Supply Chain Act vs. Lobby's: Samenwerking als tactiek
"Bijzonder perfide zijn die handelsverenigingen die, onder het mom van samenwerking, ervoor zorgen dat de geplande regelgeving wordt versoepeld", zegt Rachel Tansey, die de tactiek van de lobbyisten op het gebied van toeleveringsketenrecht beschreef in de ECCJ-analyse "Fine Out". Sterker nog, er zijn niet zo weinig brancheorganisaties die progressief optreden en een wettelijke zorgplicht ondersteunen. Daaronder valt bijvoorbeeld AIM, dat in 2019 tot 400.000 euro uitgaf aan lobbyen in de EU.
AIM, waarvan Coca-Cola, Danone, Mars, Mondelez, Nestlé, Nike en Unilever lid zijn, pleit voor politieke instrumenten die bedrijven aanmoedigen om mensenrechten te respecteren. Men zou ook graag zien dat de verantwoordelijkheid om de mensenrechten te respecteren “buiten de reikwijdte van de wettelijke aansprakelijkheid” valt. Indien opgenomen, pleit AIM ervoor om ze te beperken tot "ernstige mensenrechtenschendingen". Tansey zegt: “AIM's voorkeursversie van de wet zou zijn leden niet verantwoordelijk houden voor mensenrechtenschendingen. Als aansprakelijkheid echter niet kan worden afgewend, zou de op één na beste optie zich niet uitstrekken tot de gehele waardeketen van het bedrijf.” Of om de woorden van de niet onbetwiste cacaovereniging te gebruiken: zorgen maken over een verhoogd aansprakelijkheidsrisico.”
Lobby's: Vrijwillige initiatieven als dekmantel
Dan zijn er zakelijke lobbygroepen zoals CSR Europe. Hun doel is echter om vrijwillige initiatieven op het gebied van maatschappelijk verantwoord ondernemen als dekmantel te gebruiken. Veel van haar leden zijn geen onbekende in mensenrechten- en milieuschandalen als je denkt aan VW - trefwoorduitlaatschandaal, zegt Tansey. Sterker nog, de lobbygroep verklaarde al in december 2020 de noodzaak om “werk dat al door de bedrijven is gedaan op te nemen”. de Commissie heeft vertrouwen nodig in de industrie, er is geen geleide standaardisatie ”. De vereniging geeft ook duidelijk aan wat MVO Europa eigenlijk voor ogen heeft als het gaat om de supply chain: “Supporting incentives” voor bedrijven en nieuwe Europese industriedialogen en allianties. Ten slotte wordt aangenomen dat het succes "voor een groot deel zal afhangen van de medewerking van de Europese particuliere sector".
Gelijke voorwaarden voor iedereen?
De landelijke lobbyverenigingen van de landen waar al een ketenwet bestaat, zijn ondertussen niet inactief. Dat zijn in de eerste plaats de Fransen. Daar heb je te maken met de vraag of de aanstaande EU-wetgeving moet aansluiten bij de nationale of omgekeerd. Voor de Franse lobbyvereniging AFEP is het duidelijk: afstemming, ja, maar daarmee geassocieerd, verdun haar eigen wet alstublieft. “Dat klopt”, zegt Tansey: “In Brussel werkt de lobby van grote Franse bedrijven om het ambitieuze Europese wetgevingsvoorstel te ondermijnen en dringt aan op zwakkere bepalingen dan in Frankrijk.” Maar dat is niet alles. Bij due diligence hoort klimaatverandering niet. Dat het bedrijf Total in het bestuur van AFEP zit, lijkt geen toeval meer te zijn. Het lobbywerk van AFEP kost overigens veel: volgens eigen informatie kost het 1,25 miljoen euro per jaar.
Afleiding van de lobby's
De Nederlandse ondernemersvereniging VNO-NCW en de Duitse ondernemersverenigingen bewijzen eindelijk hoe misleidend kan werken. De eerste communiceerde thuis dat een wet op de toeleveringsketen alleen gunstig zou zijn op EU-niveau, maar niet op nationaal niveau. In Brussel wordt het project echter omschreven als "onpraktisch" en "draconisch".
Ondertussen slaagden de Duitse tegenhangers erin de nationale wet op de toeleveringsketen te verzwakken. Dat proberen ze nu ook in Brussel. Gezien al deze tactieken rest er nog maar één hoop, die Tansey voorzichtig formuleert: "Dat de politieke leiders niet in de val trappen om een acceptabel middenweg te vinden tussen remmen en ogenschijnlijk 'constructieve' bedrijven."
INFO: Huidige tactieken van de bedrijfslobby
De vraag naar 'pragmatische' en 'praktische' regelgeving
De focus ligt op "positieve prikkels" voor bedrijven om het juiste te doen en om aansprakelijkheid, dat wil zeggen ernstige gevolgen voor bedrijven die betrokken zijn bij mensenrechtenschendingen, te vermijden. Het geheel is verpakt in klinkende woorden als: zorgen over een “verhoogd risico op rechtszaken”, “lichtzinnige beschuldigingen” en “rechtsonzekerheid”. Hierachter schuilt de wens om de zorgplicht te beperken tot directe leveranciers van het bedrijf, d.w.z. de eerste stap in de wereldwijde waardeketen. De meeste schade viel daar niet binnen. Juridische claims van de zwaksten zouden vervallen.
Het streven naar vrijwillige MVO-maatregelen
Vaak zijn deze er al - geïmplementeerd door de industrie, volledig ineffectief en maken het wetgevingsinitiatief in de eerste plaats noodzakelijk.
Het speelveld egaliseren
Onder het motto "level playing field" dringen de Franse bedrijfslobbyisten - Frankrijk heeft al een wet op de toeleveringsketen - momenteel aan op een onderlinge aanpassing van de EU-wetgeving onder zijn eigen niveau.
Teleurstelling
In Duitsland en Nederland verzetten ondernemersverenigingen zich tegen hun eigen ambitieuze wetgevingsvoorstellen en pleiten voor een EU-oplossing. Op EU-niveau proberen ze dit uniforme ontwerp vervolgens te verzwakken en te ondermijnen.
Foto / Video: Shutterstock.
