Reken maar uit: de werkelijke kosten van ons eten

Freiburg / Br. Goedkoop is duur. Dit geldt vooral voor voedsel. De prijzen bij de kassa van de supermarkt verbergen een groot deel van de kosten van ons eten. We betalen ze allemaal: met onze belastingen, onze kosten voor water en vuilnis en vele andere rekeningen. Alleen al de gevolgen van klimaatverandering kosten al miljarden.

De vloed van varkens en mest

In de conventionele landbouw worden veel bodems overbemest met minerale meststoffen en vloeibare mest. Te veel stikstof vormt nitraat dat in het grondwater sijpelt. De waterleidingbedrijven moeten steeds dieper boren om aan redelijk schoon drinkwater te komen. Binnenkort zijn de middelen op. Duitsland staat elke maand een boete van meer dan 800.000 euro te wachten aan de Europese Unie voor het hoge nitraatgehalte in het water. Desalniettemin gaan de bio-industrie en de vloed van drijfmest door ... In de afgelopen twintig jaar is Duitsland getransformeerd van varkensvleesimporteur tot grootste exporteur - met miljarden aan subsidies uit de staatskas. Jaarlijks worden in Duitsland 20 miljoen varkens geslacht. 13 miljoen landen op de vuilnisbelt.

Daarnaast zitten er residuen van gewasbeschermingsmiddelen in de voeding, de aantasting van de overbelaste grond, het energieverbruik voor de productie van kunstmest en vele andere factoren die het milieu en klimaat vervuilen. 

Landbouw kost $ 2,1 biljoen per jaar

Volgens een studie van de VN-Wereldvoedselorganisatie FAO bedragen de ecologische vervolgkosten van onze landbouw alleen al ongeveer 2,1 biljoen dollar. Daarnaast zijn er maatschappelijke vervolgkosten, bijvoorbeeld voor de behandeling van mensen die zichzelf hebben vergiftigd met pesticiden. Volgens schattingen van de Stichting Soil and More in Nederland sterven jaarlijks 20.000 tot 340.000 landarbeiders door vergiftiging door pesticiden. 1 tot 5 miljoen mensen hebben er last van. 

In einer Studie De FAO schat ook de sociale vervolgkosten van de landbouw wereldwijd op ongeveer 2,7 biljoen dollar per jaar. Daarbij heeft ze nog niet met alle kosten rekening gehouden.

Christian Hiß wil daar verandering in brengen. De 59-jarige groeide op op een boerderij in het zuiden van Baden. Zijn ouders stapten al in de jaren vijftig van de vorige eeuw over op biologisch-dynamische landbouw. Hiß werd tuinman en begon groenten te verbouwen op het naastgelegen terrein. In 50 introduceerde hij, zoals de meeste agrarische bedrijven, dubbele boekhouding in overeenstemming met het Wetboek van Koophandel en realiseerde zich al snel: "Daar is iets mis."

Bereken correct

Als biologische boer investeert hij veel tijd en geld in het op peil houden van de bodemvruchtbaarheid, in gemengde in plaats van monoculturen, veranderende vruchtwisseling en groenbemesting - dus de milieuvriendelijke teelt van zijn land. "Ik kan deze kosten niet doorberekenen aan de prijzen", zegt Hiß. "De kloof tussen kosten en inkomen werd groter." Dus zijn winsten zijn steeds minder geworden.

Degenen die hun eigen mest produceren of peulvruchten verbouwen als tussengewassen om stikstof aan de bodem toe te voegen, betalen extra. "Een kilo kunstmest kost drie euro, een kilo hoornkrullen 14 en een kilo zelf geproduceerde natuurlijke mest 40 euro", zegt Hiß.

Kunstmest wordt in grote hoeveelheden geproduceerd in onder meer Rusland en Oekraïne. De werknemers van de fabrieken daar konden niet of nauwelijks van de lage lonen leven. Het verschrikkelijke energieverbruik voor productie heeft niet alleen invloed op de mondiale klimaatbalans.

Tuinman Hiß, die sociaal bankieren en financiën heeft gestudeerd, wil al deze kosten in de prijs van de boodschappen meenemen.

Het idee is niet nieuw. Economen zijn sinds het begin van de 20e eeuw op zoek naar methoden om deze zogenaamde externe kosten in de balansen van bedrijven op te nemen, dus te internaliseren. Maar hoeveel is een gezond milieu waard? Wat zijn de kosten van vruchtbare grond die water kan opnemen en opslaan en die minder wordt geërodeerd dan de uitgeputte gebieden van grote landbouwbedrijven?

Verwerk vervolgkosten in de prijzen

Om een ​​nauwkeuriger idee te krijgen, begint Hiß met de inspanning. Het berekent de extra inspanning voor bodemonderhoud en andere duurzamere landbouwpraktijken voor boeren. Wie minder zware landbouwmachines gebruikt, zorgt ervoor dat de bodem luchtdoorlatend blijft en er minder micro-organismen afsterven. Deze maken op hun beurt de grond los en verhogen het gehalte aan voedingsstoffen. Boeren die heggen planten en wilde kruiden laten bloeien, krijgen leefgebieden voor insecten die gewassen bestuiven. Dit alles is werk en kost dus geld. 

In Freiburg hebben Hiß en enkele bondgenoten ze Regionaal waardeaandelenbedrijf Gesticht. Met het geld van de aandeelhouders worden deze boerderijen, die ze verhuren aan biologische boeren, gebruikt om deel te nemen aan de duurzame verwerking van voedsel, handel, horeca en gastronomie. 

"We investeren in de hele waardeketen", legt Hiß uit. Inmiddels heeft hij navolgers gevonden. In heel Duitsland hebben vijf Regionalwert AG's ongeveer negen miljoen euro aan aandelenkapitaal verzameld van ongeveer 3.500 aandeelhouders. Daarbij hebben ze onder meer deelgenomen aan tien biologische boerderijen. Het effectenprospectus, goedgekeurd door de Federal Financial Services Agency (BaFin), belooft “sociale en ecologische troeven” en het behoud van bodemvruchtbaarheid en dierenwelzijn. De aandeelhouders kunnen er niets van kopen. Er is geen dividend.

Bedrijven doen mee

Toch springen steeds meer grote bedrijven in de lift. Hiß noemt als voorbeelden de verzekeringsmaatschappij Allianz en het chemiebedrijf BASF. “De grote accountants zoals Ernst & Young of PWC ondersteunen Hiß ook bij de boekhouding van de diensten die biologische bedrijven leveren voor het algemeen belang. Vier bedrijven zijn tot nu toe nader onderzocht: voor een omzet van circa 2,8 miljoen euro genereren ze extra uitgaven van circa 400.000 euro, die nog niet als baten op een balans staan. Het Instituut van Duitse accountants IDW erkende ook dat de operationele winst- en verliesrekening ook rekening moet houden met niet-financiële factoren.

Regionalwert AG Freiburg werkt onder meer met SAP Programma's om toegevoegde waarde te metenDat creëren bijvoorbeeld biologische boeren door hun milieuvriendelijke teeltmethoden. Voor een boekjaar kunnen meer dan 120 sleutelfiguren uit ecologie, sociale zaken en regionale economie worden geregistreerd en berekend. Hiervoor is voor de regionale waarde 500 euro netto per jaar en exploitatie nodig. De voordelen: aan de consument kan worden getoond wat boeren doen voor het algemeen belang. Politici kunnen de cijfers gebruiken om bijvoorbeeld de landbouwsubsidies van zo'n zes miljard euro per jaar te herverdelen. Bij correct gebruik zou het geld voldoende zijn om de landbouw duurzamer te maken. Op 1 december is de Berekening van de prestaties van de regionale waarde, waarmee boeren de meerwaarde in euro's en centen kunnen berekenen die ze creëren voor de samenleving

De vierde blik

In het Quarta Vista-project heeft het internationale softwarebedrijf SAP de leiding van het consortium op zich genomen. Daar ontwikkelen de experts methoden waarmee de bijdrage van een bedrijf aan het algemeen belang kan worden gemeten en bewezen. 

Dr. Joachim Schnitter, SAP-projectmanager bij Quarta Vista, noemt de eerste moeilijkheid: “Veel waarden die een bedrijf creëert of vernietigt, zijn niet of nauwelijks in cijfers uit te drukken.” De vraag zelf hoeveel euro een ton schone lucht waard is kan nauwelijks worden beantwoord. Zelfs eventuele milieu- en klimaatschade kan alleen vooraf worden berekend als men ervan uitgaat dat deze op een andere manier kan worden verholpen of gecompenseerd. En: latere gevolgschade is tegenwoordig vaak niet eens voorspelbaar. Dat is de reden waarom Schnitter en zijn projectteam het anders aanpakken: "Ik vraag welke risico's we verminderen of vermijden als we ons op een bepaald moment op een meer ecologische of sociaal verantwoorde manier gedragen". Het vermijden van risico's vermindert de noodzaak om voorzieningen aan te leggen en verhoogt zo de waarde van een onderneming. 

Met de CO2-certificaten en de geplande pesticidenheffing zijn er eerste benaderingen om degenen die ervoor zorgen dat ze kunnen delen in de vervolgkosten van hun bedrijf. SAP gaat ervan uit dat “de toekomst ons zal dwingen bedrijven ecologischer te runnen dan voorheen”. De groep wil hierop voorbereid zijn. Daarnaast ontstaat hier een nieuwe markt voor software die de sociale en ecologische effecten van een bedrijf zichtbaar maakt. Net als vele anderen is Schnitter teleurgesteld in de politiek. “Er zijn nog geen duidelijke richtlijnen.” Dit is een van de redenen waarom veel bedrijven nu vooruitgang boeken.

Als je de vervolgkosten meetelt, is 'biologisch' nauwelijks duurder dan 'conventioneel'

Projectpartner Soil and More heeft Voorbeeldberekeningen - Onderverdeeld naar onder meer de impact op bodemkwaliteit, biodiversiteit, individuele mens, samenleving, klimaat en water.

Als men alleen de effecten op de bodemvruchtbaarheid in ogenschouw neemt, kost de opbrengst van een hectare appelteelt per jaar in de conventionele teelt 1.163 euro, in de biologische teelt 254 euro. In termen van CO2-uitstoot bedraagt ​​de conventionele landbouw 3.084 euro en de biologische landbouw 2.492 euro.

"Deze verborgen kosten zijn nu zo enorm dat ze de zogenaamd lage prijzen van ons voedsel snel doen verdwijnen", schrijft Soil and More. Politici zouden daar verandering in kunnen brengen door de vervuilers te vragen om de gevolgschade te betalen, alleen duurzame landbouw te subsidiëren en de btw op biologische producten te verlagen.

Tuinman en bedrijfseconoom Christian Hiß ziet zichzelf op de goede weg. “We externaliseren de kosten van ons bedrijf al meer dan 100 jaar. We zien de gevolgen in bossterfte, klimaatverandering en het verlies van bodemvruchtbaarheid. ”Als boeren en agrarische industrie correct rekenen, wordt zogenaamd goedkoop voedsel uit de“ conventionele ”landbouw erg duur of gaan de producenten failliet. 

“Boekhouden”, voegen Jan Köpper en Laura Marvelskemper van GLS Bank toe, “beeldt alleen het verleden uit.” Maar steeds meer bedrijven wilden weten hoe duurzaam hun bedrijfsmodel is. Investeerders en het publiek vragen hier steeds vaker naar. Managers maken zich zorgen over de reputatie van hun bedrijf bij potentiële klanten en investeerders. Christian Hiß baant zich een weg naar zijn SAP-projectpartners. Ze zouden zijn boek hebben gelezen en snel begrepen waar het over ging.

info:

Klimaatactienetwerk: Vereniging van investeerders die enkel willen investeren in bedrijven die voldoen aan de klimaatdoelstellingen van Parijs: 

Regionalwert AG Burgerbeurs: https://www.regionalwert-ag.de/

Om rapportagestandaarden verder te ontwikkelen in de richting van regeneratie en "bloei" in plaats van duurzaamheid: https://www.r3-0.org/

Project Quata Vista, gefinancierd door het Federale Ministerie van Arbeid en Sociale Zaken, projectmanagementbedrijf SAP, projectpartner Regionalwert, onder andere: 

BaFin: "Leaflet omgaan met duurzaamheidsrisico's"

book: 

"Bereken correct", Christian Hiß, oekom Verlag München, 2015

"Ecologisch vernieuwen van de sociale markteconomie", Ralf Fücks en Thomas Köhler (red.), Konrad Adenauer Foundation, Berlijn 

"Degrowth ter introductie", Matthias Schmelzer en Andrea Vetter, Julius Verlag, Hamburg, 2019

Opmerking: omdat ik overtuigd was door het concept van Regionalwert AG, ondersteun ik sinds 30 november 2020 de projectprestatieboekhouding voor boeren in pers en public relations. Deze tekst is vóór deze samenwerking geschreven en wordt er daarom niet door beïnvloed. Dat garandeer ik.