The ihu igwe enyi ehi

nke Martin Auer dere

Ọ bụghị ehi, kama ọrụ ugbo bụ ihe na-emetọ ihu igwe, ka onye na-ahụ maka ọgwụgwọ anụmanụ Anita Idel na-arụ ụka - otu n'ime ndị na-edu ndú nke World Agricultural Report 2008[1] - n'akwụkwọ "On the myth of weather-smart agriculture" bipụtara ọnụ na ọkà mmụta sayensị ọrụ ugbo Andrea Beste[2]. Ehi ahụ nwere aha ọjọọ n'etiti ndị na-akwado ihu igwe maka ịgbanye methane. Nke a dị njọ maka ihu igwe, n'ihi na methane (CH4) na-eme ka ikuku dị ọkụ ugboro 25 karịa CO2. Mana ehi nwekwara akụkụ ihu igwe ya.

Ehi na-eme ka ihu igwe na-ebikarị na ala ịta ahịhịa. Ọ na-eri ahihia na ahihia na ọ dịghị etinye uche nri. A naghị azụ ehi na ihu igwe maka oke arụmọrụ. Ọ na-enye naanị lita 5.000 nke mmiri ara ehi kwa afọ kama inye 10.000 n'ime 12.000 ahụ. N'ihi na o nwere ike iji ahịhịa na ahihia mee ọtụtụ ihe dị ka nri nri. N'ezie, ehi nke ihu igwe na-eme ka methane dị maka lita mmiri ara ọ bụla ọ na-enye karịa ehi na-amịpụta elu. Mana ngụkọ a anaghị akọ akụkọ ahụ dum. Ehi na-enwe mmetụta ihu igwe anaghị eri ọka, ọka na soy n'ebe ụmụ mmadụ nọ. Taa, pasent 50 nke owuwe ihe ubi zuru ụwa ọnụ na-ejedebe n'ebe a na-eri ehi, ezi na anụ ọkụkọ. Ọ bụ ya mere o ji dị mma na anyị kwesịrị ibelata oriri anụ na ngwaahịa mmiri ara ehi. A na-egbutu ọhịa ma na-ekpochasị ahịhịa iji nabata ihe ọkụkụ ndị a na-eto eto mgbe niile. Ha abụọ bụ "mgbanwe ojiji ala" nke na-emerụ ihu igwe. Ọ bụrụ na anyị azụghị ọka, obere ala nwere ike inye ọtụtụ mmadụ nri. Ma ọ bụ ị nwere ike ịrụ ọrụ na usoro ịkụ mkpụrụ dị obere, mana dị nro. Ma ehi na-enwe mmetụta ihu igwe na-eri ahịhịa ụmụ mmadụ na-apụghị ịgbari. Ya mere, anyị ga-atụlekwa na nke anụ na welche Ngwaahịa ara ehi anyị kwesịrị izere. Site na 1993 ruo 2013, dịka ọmụmaatụ, ọnụ ọgụgụ ehi ndị mmiri ara ehi na North Rhine-Westphalia nwere ihe karịrị ọkara. Otú ọ dị, ehi ndị fọdụrụ na-emepụta mmiri ara ehi karịa ha niile ọnụ afọ 20 tupu mgbe ahụ. Akwụsịla ehi ndị ahụ na-eme ka ihu igwe dị mma, bụ́ ndị e meworo ka ha nweta ọrụ ha bụ́ isi site na ahịhịa na ịta ahịhịa. Ihe fọdụrụ bụ ehi ndị ahụ na-arụ ọrụ nke ọma, bụ́ ndị na-adabere na nri a na-etinye n'ime ala sitere n'ubi ndị nwere nitrogen, bụ́ ndị a ka na-ebubata ụfọdụ n'ime ha. Nke a pụtara na enwere isi mmalite nke CO2 n'oge njem.

Ndị na-erite uru na ntụgharị nke ahịhịa ndụ n'ime ala ubi maka mmepụta nri anụmanụ bụ ụlọ ọrụ na-enye ugbo ma ọ bụ na-edozi ngwaahịa. Ya mere, ụlọ ọrụ kemịkalụ na mkpụrụ, ịnweta na nitrogen fatịlaịza, pesticides, anụmanụ nri, ọgwụ nje, antiparasitics, hormones; ụlọ ọrụ igwe na-arụ ọrụ ugbo, ụlọ ọrụ akụrụngwa kwụsiri ike na ụlọ ọrụ na-azụ anụ; Ụlọ ọrụ ụgbọ njem, mmiri ara ehi, ụlọ anụ na ụlọ ọrụ nri. Ụlọ ọrụ ndị a enweghị mmasị na ehi-enyi na ihu igwe. N'ihi na ha enweghị ike irite ihe ọ bụla n'aka ya. N'ihi na a naghị emepụta ya maka ịrụ ọrụ dị oke egwu, ehi na-eme ka ihu igwe na-adị ogologo ndụ, na-arịa ọrịa obere oge na ọ dịghị mkpa ka a na-agbanye ya na ọgwụ nje. Nri ehi nke ihu igwe na-eto n'ebe ọ nọ, ọ dịghịkwa mkpa ka e si n'ebe dị anya bufee ya. A ghaghị iji ígwè ọrụ ugbo dị iche iche na-agba ume na-akọ ala nke nri nri na-eto na ya. Ọ dịghị mkpa nitrogen fatịlaịza ya mere ọ dịghị eme ka ikuku nitrous oxide ọ bụla. Na nitrous oxide (N2O), nke a na-emepụta n'ime ala mgbe nitrogen na-adịghị etinye ya n'ụzọ zuru ezu site na osisi, na-emerụ ihu igwe ugboro 300 karịa CO2. N'ezie, nitrous oxide bụ ọrụ ugbo na-enye aka na mgbanwe ihu igwe. 

Ahịhịa etolitela ọtụtụ nde afọ yana ehi na atụrụ na ewu na ndị ikwu ha: na ngalaba-evolushọn. Ọ bụ ya mere ala ịta ahịhịa ji dabere n’anụmanụ na-ata nri. Ehi na-eme ka ihu igwe na-akwalite uto ahịhịa site na aru ya, mmetụta anyị maara site na ịcha ahịhịa. Uto na-eme tumadi n'okpuru ala, na mpaghara mgbọrọgwụ. Mgbọrọgwụ na ezigbo mgbọrọgwụ nke ahihia ruru ugboro abụọ na okpukpu abụọ biomass n'elu ala. Ịta nri na-enye aka n'ịmepụta humus na nchekwa carbon n'ime ala. Ton humus nke ọ bụla nwere ọkara ton nke carbon, nke na-ebelata ikuku nke 1,8 tọn CO2. N'ozuzu, ehi a na-eme ihe maka ihu igwe karịa ka ọ na-emerụ ahụ site na methane ọ na-agbapụ. Ka mgbọrọgwụ ahịhịa na-abawanye, otú ahụ ka ala nwere ike isi chekwaa mmiri. Nke a bụ maka nchebe ide mmiri na ike nke oké ọkọchị. Na nke ọma gbanyere mkpọrọgwụ ala na-adịghị na-asachapụ ngwa ngwa. N'ụzọ dị otú a, ehi na ihu igwe na-enyere aka ibelata mbuze nke ala na ichekwa ụdị ndụ dị iche iche. N'ezie naanị ma ọ bụrụ na edobere ịta nri n'ime oke na-adigide. Ọ bụrụ na ehi dị ọtụtụ, ahihia enweghị ike itolite ngwa ngwa ma mgbọrọgwụ ya na-ebelata. Osisi ndị ehi na-eri na-ejupụta na microorganisms. Na nsị ehi ọ hapụrụ na-ejukwa nje bacteria. N'ime usoro evolushọn, mmekọrịta dị n'etiti ọnọdụ ndụ dị n'elu na n'okpuru ala nke nje bacteria amalitela. Nke a bụ otu n'ime ihe kpatara nsị ehi ji akwalite ọmụmụ ala. Ala ala ojii na-eme nri na Ukraine, na Puszta, na ala ndị Romania, na ọnụ mmiri German na n'ọtụtụ ebe ndị ọzọ bụ ihe sitere na ọtụtụ puku afọ nke ịta nri. Taa, a na-enweta ihe ọkụkụ dị elu n'ebe ahụ, mana ọrụ ugbo siri ike na-ewepụ ihe ndị dị na carbon n'ime ala na oke egwu. 

Pasent 40 nke ala ahịhịa ahịhịa dị n'ụwa bụ ala ahịhịa. N'akụkụ oké ọhịa, ọ bụ biome kasị ukwuu n'ụwa. Ebe obibi ya na-esi na oke akọrọ ruo oke mmiri, site na oke ọkụ ruo oke oyi. A ka nwere ahịhịa ndụ n'elu ahịrị osisi nwere ike ịta ahịhịa. Obodo ahịhịa na-enwekwa ike ime mgbanwe n'oge dị mkpirikpi n'ihi na ha bụ omenala agwakọtara. Mkpụrụ ndị dị na ala dị iche iche ma nwee ike itolite ma too dabere na ọnọdụ gburugburu ebe obibi. N'ihi ya, obodo ahịhịa na-eguzogide ọgwụ - "na-agbanwe agbanwe" - usoro. Oge ha na-eto eto na-amalitekwa n'oge ma na-ejedebe karịa nke osisi deciduous. Osisi na-etolite biomass n'elu ala karịa ahịhịa. Mana ọtụtụ carbon ka a na-echekwa n'ime ala dị n'okpuru ahịhịa karịa n'ime ala ọhịa. Ahịhịa a na-eji achị ehi bụ ụzọ abụọ n'ụzọ atọ nke ala ubi niile ma na-enye ihe oriri dị mkpa maka otu ụzọ n'ụzọ iri nke ndị bi n'ụwa. Ala ahịhịa mmiri, ebe ịta nri alpine, steppes na savannas abụghị naanị n'etiti nnukwu ụlọ ahịa carbon, kamakwa na-enye isi nri kachasị ukwuu maka imepụta protein n'ụwa. N'ihi na ihe ka ọtụtụ n'ime ala zuru ụwa ọnụ adịghị mma maka iji ogologo oge eme ihe ubi. Maka nri mmadụ na-eri, ebe ndị a ka enwere ike iji naanị ya dị ka ala ịta ahịhịa. Ọ bụrụ na anyị ahapụ ngwaahịa anụmanụ kpamkpam, anyị ga-atụfu onyinye bara uru nke ehi na-eme ka ihu igwe dị mma maka nchekwa na imeziwanye ala, iji chekwaa carbon na ichekwa ụdị ndụ dị iche iche. 

Ijeri 1,5 ehi ndị na-ejupụta na mbara ala anyị taa dị nnọọ ukwuu. Ma ehi ole na-eme ka ihu igwe dị mma nwere ike ịdị? Anyị ahụghị azịza nke ajụjụ a kpọmkwem n'ime ọmụmụ ihe a. O nwere ike ịbụ naanị ntule. Maka nghazi, ị nwere ike iburu n'uche na n'ihe dị ka afọ 1900, ya bụ tupu e mepụta ya na iji nnukwu fatịlaịza nitrogen eme ihe, ọ bụ nanị ntakịrị ihe karịrị nde ehi 400 bi n'ụwa.[3]Otu isi ihe ọzọ dị mkpa: Ọ bụghị ehi ọ bụla na-ata ahịhịa na-eme ka ihu igwe dị mma: pasent 60 nke ala ahịhịa na-agafeghị oke ma ọ bụ nke ukwuu ma na-eyi egwu mbibi ala.[4] Ọkachamara, njikwa na-adịgide adịgide dịkwa mkpa maka ọzụzụ atụrụ. 

Okwu enwetala gburugburu na osisi dị mkpa maka nchekwa ihu igwe. Oge eruola ka nyekwara nlebara anya dị mkpa maka gburugburu ebe obibi ahịhịa.

Foto mkpuchi: Nuria Lechner
Aha ya: Hanna Faist

[1]    https://www.unep.org/resources/report/agriculture-crossroads-global-report-0

[2]    Idel, Anita; Beste, Andrea (2018): Site na akụkọ ifo nke ihu igwe-smart ugbo. ma ọ bụ Gịnị mere obere ihe ọjọọ adịghị mma. Wiesbaden: The Greens European Free Alliance na European nzuko omeiwu.

[3]    https://ourworldindata.org/grapher/livestock-counts

[4]    Piipponen J, Jalava M, de Leeuw J, Rizayeva A, Godde C, Cramer G, Herrero M, & Kummu M (2022). Usoro zuru ụwa ọnụ na ala ahịhịa na-ebu ikike yana njupụta nke anụ ụlọ. Usoro mgbanwe mgbanwe ụwa, 28, 3902-3919. https://doi.org/10.1111/gcb.16174