Edemede ọhụrụ: Verena Winiwarter - Uzo maka ọha mmadụ nwere ihu igwe

nke Martin Auer dere

N'edemede a dị nkenke, dị mfe ịgụ, onye ọkọ akụkọ ihe mere eme gburugburu ebe obibi bụ Verena Winiwarter na-ewepụta ihe asaa dị mkpa maka ụzọ nke ọha mmadụ nwekwara ike chekwa ndụ nke ọgbọ n'ọdịnihu. N'ezie, ọ bụghị akwụkwọ ntụziaka - "Na nzọụkwụ asaa ka ..." - ma, dị ka Winiwarter dere na okwu mmalite, onyinye na arụmụka nke a ga-enwe. Ọ dịla anya, sayensị sitere n'okike akọwapụtala ihe kpatara nsogbu ihu igwe na ụdị dị iche iche ma kpọọkwa usoro ndị dị mkpa. Ya mere Winiwarter na-ekwu banyere akụkụ mmekọrịta nke mgbanwe dị mkpa.

Ntụle mbụ gbasara ọdịmma. N'ime ụlọ ọrụ mmepụta ihe netwọk netwọkụ dabere na nkewa nke ọrụ, ndị mmadụ n'otu n'otu ma ọ bụ ezinụlọ enweghịzi ike ilekọta ịdị adị nke onwe ha n'onwe ha. Anyị na-adabere na ngwaahịa ndị a na-emepụta n'ebe ndị ọzọ na akụrụngwa dị ka ọkpọkọ mmiri, ọwa mmiri, gas na ọkụ eletrik, ụgbọ njem, ụlọ ọrụ nlekọta ahụike na ọtụtụ ndị ọzọ anyị anaghị ejikwa onwe anyị. Anyị nwere ntụkwasị obi na ọkụ ga-abịa mgbe anyị na-atụgharị ngbanwe, mana n'eziokwu anyị enweghị ike ịchịkwa ya. Ihe owuwu ndị a niile na-eme ka ndụ anyị kwe omume agaghị ekwe omume ma ọ bụrụ na ụlọ ọrụ steeti. Ma steeti na-eme ka ha dị onwe ya ma ọ bụ na-ahazi nnweta ha site na iwu. Enwere ike ịme kọmpụta site na ụlọ ọrụ nkeonwe, mana ma ọ bụrụ na usoro agụmakwụkwọ steeti agaghị enwe onye ga-ewu ya. Mmadụ agaghị echefu na ọdịmma nke ọha na eze, ọganihu dị ka anyị si mara ya, mere ka o kwe omume site na iji mmanụ ọkụ na-ejikọta ya na ịda ogbenye nke "ụwa nke atọ" ma ọ bụ Global South. 

Na nzọụkwụ nke abụọ ọ bụ maka ọdịmma. Nke a bu n'obi n'ọdịniihu, n'ịkwado ịdị adị nke anyị na nke ọgbọ ọzọ na nke ga-esochi ya. Ọrụ nke mmasị n'ozuzu bụ ihe achọrọ na nsonaazụ nke ọha mmadụ na-adigide. Ka steeti wee nye ọrụ gbasara mmasị n'ozuzu ya, ọ ga-abụrịrị steeti iwu kwadoro dabere na ikike mmadụ na ikike enweghị atụ. Nrụrụ aka na-emebi ọrụ dị irè nke mmasị n'ozuzu. Ọ bụrụgodị na ụlọ ọrụ ndị na-ahụ maka ọdịmma ọha na eze, dị ka mmiri na-enye mmiri, bụ nkeonwe, ihe ga-esi na ya pụta adịghị mma, dị ka ahụmahụ n'ọtụtụ obodo na-egosi.

Na nzọụkwụ nke atọ A na-enyocha usoro iwu, isi na ikike ụmụ mmadụ: "Ọ bụ naanị obodo iwu kwadoro nke ndị isi niile ga-edo onwe ha n'okpuru iwu na nke ndị ọrụ ikpe nọọrọ onwe ha na-enyocha ha nwere ike ichebe ụmụ amaala site na aka ike na ime ihe ike obodo." N'ụlọ ikpe N'ime usoro iwu iwu. steeti, enwere ike ime ihe megide ikpe na-ezighị ezi steeti. European Convention on Human Rights na-arụ ọrụ na Austria kemgbe 1950. Tinyere ihe ndị ọzọ, nke a na-ekwe nkwa ikike nke mmadụ ọ bụla inwe ndụ, nnwere onwe na nchekwa. "Ya mere," Winiwarter kwubiri, "akụkụ nke ikike ọchịchị onye kwuo uche ya nke Austria ga-echebe ndụ ndị mmadụ n'ime ogologo oge iji mee ihe kwekọrọ n'ụkpụrụ iwu, ma si otú a ọ bụghị nanị na-emejuputa nkwekọrịta ihu igwe nke Paris, kamakwa ọ na-eme ihe n'ụzọ zuru ezu dị ka. gburugburu ebe obibi na ndị nchekwa ahụike." Ee, ha bụ ikike ndị bụ isi n'Austria abụghị "ikike onwe onye" nke otu onye nwere ike ịzọrọ maka onwe ya, kama ọ bụ naanị ntuziaka maka ime ihe steeti. Ya mere, ọ ga-adị mkpa ịgụnye ọrụ nke steeti iji hụ na nchekwa ihu igwe na iwu. Agbanyeghị, iwu mba ọ bụla gbasara nchekwa ihu igwe ga-etinyerịrị n'usoro mba ụwa, ebe ọ bụ na mgbanwe ihu igwe bụ nsogbu zuru ụwa ọnụ. 

nzọụkwụ anọ akpọpụta ihe atọ kpatara nsogbu ihu igwe ji bụrụ nsogbu “dị aghụghọ”. "Nsogbu ọjọọ" bụ okwu nke ndị nhazi mbara ala Rittel na Webber chepụtara na 1973. Ha na-eji ya akọwa nsogbu ndị a na-apụghị ọbụna ịkọwapụta nke ọma. Nsogbu aghụghọ na-abụkarị ihe pụrụ iche, yabụ na ọ nweghị ụzọ isi chọta azịza site na nnwale na njehie, ọ nweghịkwa ihe ngwọta doro anya ziri ezi ma ọ bụ na-ezighị ezi, ọ bụ naanị ihe ngwọta ka mma ma ọ bụ nke ka njọ. Enwere ike ịkọwa ịdị adị nke nsogbu ahụ n'ụzọ dị iche iche, na ngwọta nwere ike ịdabere na nkọwa. Enwere naanị otu ngwọta doro anya maka nsogbu mgbanwe ihu igwe na ọkwa sayensị: Ọ dịghịzi ikuku griin na ikuku! Mana imejuputa nke a bụ nsogbu ọha. A ga-emejuputa ya site na usoro teknụzụ dị ka njide carbon na nchekwa na geoengineering, ma ọ bụ site na mgbanwe ndụ, ịlụ ọgụ na enweghị aha na mgbanwe ụkpụrụ, ma ọ bụ site na njedebe nke ikekete ego nke isi ego na-akpata na echiche ya nke uto? Winiwarter na-akọwapụta akụkụ atọ: otu bụ "ọchịchị aka ike nke ugbu a" ma ọ bụ naanị obere echiche nke ndị ndọrọ ndọrọ ọchịchị na-achọ inweta ọmịiko nke ndị ntuli aka ha ugbu a: "Ndọrọ ndọrọ ndọrọ ọchịchị Australia na-arụsi ọrụ ike, site na-ebute ọganihu akụ na ụba na-emebi ihu igwe, na-echekwa ụgwọ ezumike nká. maka ndị na-akwụ ụgwọ ezumike nká nke oge a kama ime ka ọdịnihu dị mma maka ụmụ ụmụ site na iwu nchebe ihu igwe ma ọ dịkarịa ala." Akụkụ nke abụọ bụ na ndị na-adịghị amasị usoro iji dozie nsogbu na-ahụ nsogbu ahụ, na nke a, mgbanwe ihu igwe. , ịgọnarị ma ọ bụ ileda ya anya. Akụkụ nke atọ metụtara "mkpọtụ nkwurịta okwu", ya bụ njupụta nke ozi na-adịghị mkpa nke na-efunahụ ozi dị mkpa. Na mgbakwunye, a na-agbasa ozi na-ezighi ezi, ọkara eziokwu na enweghị isi n'ụzọ ezubere iche. Nke a na-eme ka ọ na-esiri ndị mmadụ ike ime mkpebi ziri ezi na ezi uche. Naanị mgbasa ozi nwere onwe na nke nwere onwe ya nwere ike ichekwa ọchịchị onye kwuo uche ya. Otú ọ dị, nke a chọkwara inye ego na-akwụghị ụgwọ na òtù nlekọta nọọrọ onwe ya. 

Nzọụkwụ nke ise aha ikpe ziri ezi gburugburu ebe obibi dịka ntọala nke ikpe ziri ezi niile. Ịda ogbenye, ọrịa, erighị ihe na-edozi ahụ, agụghị akwụkwọ na mmebi site na gburugburu ebe obibi na-egbu egbu na-eme ka ọ ghara ikwe omume ndị mmadụ isonye na mkparita ụka ọchịchị onye kwuo uche ya. Ikpe ziri ezi gburugburu ebe obibi bụ ntọala nke ọchịchị onye kwuo uche ya, ntọala nke ikike ndị bụ isi na ikike mmadụ, n'ihi na ọ na-emepụta ihe ndị dị mkpa maka ikere òkè na mbụ. Winiwarter hotara onye India na-ahụ maka akụ na ụba Amartya Sen, na ndị ọzọ. Dị ka Sen si kwuo, ọha mmadụ na-enwekwu 'ohere imezu' nke nnwere onwe na-eme ka ndị mmadụ nwee. Nnwere onwe gụnyere ohere nke itinye aka na ndọrọ ndọrọ ọchịchị, ụlọ ọrụ akụ na ụba nke na-ahụ maka nkesa, nchekwa ọha site na ụgwọ kacha nta na uru ọha mmadụ, ohere mmekọrịta site na ịnweta usoro mmụta na ahụike, na nnwere onwe nke mgbasa ozi. A ga-enwerịrị mkparịta ụka nnwere onwe ndị a niile n'ụzọ nsonye. Nke ahụ ga-ekwe omume naanị ma ọ bụrụ na ndị mmadụ nwere ohere ịnweta akụrụngwa gburugburu ebe obibi ma nwee onwe ha pụọ ​​​​na mmetọ gburugburu ebe obibi. 

Nzọụkwụ nke isii na-aga n'ihu na-eche echiche nke ikpe ziri ezi na nsogbu ndị metụtara ya. Nke mbụ, ihe ịga nke ọma nke usoro ndị e bu n'obi na-eduga n'ikpe ziri ezi na-esikarị ike ileba anya. Mmezu nke ebumnuche nkwado 17 nke Agenda 2030, dịka ọmụmaatụ, ka a ga-eji ihe ngosi 242 tụọ. Ihe ịma aka nke abụọ bụ enweghị nghọta. A naghị ahụ ndị na-emetụtaghị oke oke nha anya, nke pụtara na ọ dịghị mkpali ime ihe megide ha. Nke atọ, enweghị ahaghị nhata ọ bụghị naanị n'etiti ndị nọ ugbu a na ndị ga-eme n'ọdịnihu, kamakwa n'etiti Global South na Global North, ọ bụghịkwa n'ime steeti mba ọ bụla. Mbelata ịda ogbenye na North agaghị abịa na mmefu nke South, nchebe ihu igwe agaghị abịa na mmefu nke ndị na-enwebu nsogbu, na ndụ dị mma n'oge a agaghị abịa na njedebe nke ọdịnihu. Enwere ike kparịta ikpe ziri ezi naanị, mana mkparịta ụka na-ezere nghọtahie, ọkachasị n'ọkwa ụwa.

nzọụkwụ asaa na-ekwusi ike, sị: "Enweghị udo na ngwa agha, enweghị nkwado." Agha abụghị nanị na a ga-ebibi ozugbo, ọbụna n'oge udo, ndị agha na ngwá agha na-eme ka ikuku griin haus na mmebi gburugburu ebe obibi ndị ọzọ na-ekwu na nnukwu akụ nke kwesịrị ka mma iji chebe ya. ndabere nke ndụ. Udo chọrọ ntụkwasị obi, nke enwere ike nweta naanị site na ntinye aka onye kwuo uche ya na iwu iwu. Winiwarter hotara onye ọkà ihe ọmụma banyere omume bụ Stephen M. Gardiner, bụ́ onye tụrụ aro ka e nwee mgbakọ iwu zuru ụwa ọnụ iji mee ka ọha mmadụ ụwa na-enwe omume ihu igwe. Dị ka ụdị omume ikpe, ọ tụrụ aro ka e nwee mgbakọ iwu gbasara ihu igwe nke Austria. Nke a kwesịkwara ileba anya na obi abụọ ndị ọtụtụ ndị na-eme ihe ike, ndị ndụmọdụ ndụmọdụ na ndị ọkà mmụta sayensị nwere banyere ikike ọchịchị onye kwuo uche ya iji nagide ihe ịma aka amụma ihu igwe. Ịkwụsị mgbanwe ihu igwe na-achọ mgbalị mmekọrịta ọha na eze zuru oke, nke ga-ekwe omume ma ọ bụrụ na ọtụtụ ndị na-akwado ha. Yabụ na ọ nweghị ụzọ gbara mgba ọchịchị onye kwuo uche ya maka ọtụtụ ndị. Mgbakọ iwu gbasara ihu igwe nwere ike ibido ngbanwe ụlọ ọrụ achọrọ iji nweta nke a, ma nwee ike inye aka wulite ntụkwasị obi na mmepe bara uru ga-ekwe omume. N'ihi na ka nsogbu ndị ahụ na-agbagwojuru anya, ntụkwasị obi dị mkpa karị, ka ọha mmadụ wee nwee ike ime ihe.

N'ikpeazụ, na ihe fọrọ nke nta ka ọ bụrụ na-agafe, Winiwarter na-abanye na ụlọ ọrụ nke na-emepe emepe maka ọha mmadụ nke oge a: "akụ na ụba ahịa efu". O buru ụzọ hota onye edemede Kurt Vonnegut, onye na-agba akaebe na omume na-eri ahụ na ọha ụlọ ọrụ mmepụta ihe, ya bụ riri ahụ maka mmanụ ọkụ, ma buru amụma “tuki oyi”. Na mgbe ahụ, ọkachamara ọgwụ Bruce Alexander, onye na-ekwu na nsogbu riri ahụ zuru ụwa ọnụ na eziokwu ahụ bụ na ahịa ahịa efu na-ekpughe ndị mmadụ na nrụgide nke onye ọ bụla na asọmpi. Dị ka Winiwarter si kwuo, ịpụ na mmanụ ọkụ nwere ike ime ka a pụọ ​​na akụ na ụba ahịa efu. Ọ na-ahụ ụzọ n'ịkwalite psychosocial mwekota, ya bụ mweghachi nke obodo ndị e mebiri site na nrigbu, bụ ndị gburugburu ebe obibi nsi. A ghaghị ịkwado ndị a na nrụgharị ahụ. Nhọrọ ọzọ maka akụ na ụba ahịa ga-abụ ndị na-arụkọ ọrụ n'ụdị ọ bụla, nke a na-arụ ọrụ ahụ maka obodo. Ya mere ọha mmadụ na-eme enyi na ihu igwe bụ nke mmanụ ọkụ ọkụ ma ọ bụ ọgwụ na-eme ka uche na-adịghị riri ahụ, n'ihi na ọ na-akwalite ahụ ike nke ndị mmadụ site na ịdị n'otu na ntụkwasị obi. 

Ihe dị iche na edemede a bụ ụzọ interdisciplinary. Ndị na-agụ akwụkwọ ga-ahụ ntụnyere aka na ọtụtụ ndị edemede sitere na ngalaba sayensị dị iche iche. O doro anya na ederede dị otú ahụ enweghị ike ịza ajụjụ niile. Ma ebe ọ bụ na ihe odide ahụ gbadara n'atụmatụ maka mgbakọ ihu igwe nke iwu kwadoro, mmadụ ga-atụ anya ka a kọwakwuo nkọwa nke ọrụ ndị mgbakọ dị otú ahụ ga-edozi. Mkpebi ndị omeiwu nke nwere ọnụ ọgụgụ abụọ n'ụzọ atọ ga-ezuru iji gbasaa usoro iwu ugbu a iji tinye isiokwu na nchedo ihu igwe na ọrụ nke mmasị n'ozuzu ya. Mgbakọ a họpụtara ahọpụta ga-abụrịrị na ọ ga-ekwu maka usoro ntọala nke steeti anyị, nke kachasị n'ajụjụ maka otu a ga-esi gosipụta ọdịmma nke ọgbọ n'ọdịnihu, nke anyị enweghị ike ịnụ olu ha ugbu a. N'ihi na, dị ka Stephen M. Gardiner na-akọwa, ụlọ ọrụ anyị dị ugbu a, site na mba obodo ruo na UN, emebeghị maka nke ahụ. Nke a ga-agụnyekwa ajụjụ ma, na mgbakwunye na ụdị ọchịchị onye kwuo uche ya ugbu a site n'aka ndị nnọchiteanya nke ndị mmadụ, enwere ike inwe ụdị ndị ọzọ, dịka ọmụmaatụ, na-agbanwe ikike ime mkpebi n'ihu "ala ala", ya bụ nso ndị ahụ metụtara. . Ajụjụ gbasara ọchịchị onye kwuo uche akụ na ụba, mmekọrịta dị n'etiti akụ na ụba nke onwe, nke na-adabere n'ụkpụrụ akụ na ụba n'otu aka na akụ na ụba obodo nke gbadoro anya maka ọdịmma ọha na nke ọzọ, kwesịkwara ịbụ isiokwu nke mgbakọ dị otú ahụ. Enweghị iwu siri ike, akụ na ụba na-adịgide adịgide bụ ihe a na-apụghị ichetụ n'echiche, ma ọ bụrụ na ọ bụ naanị n'ihi na ọgbọ ndị na-abịa n'ihu enweghị ike imetụta akụ na ụba dị ka ndị na-azụ ahịa site na ahịa. Ya mere, a ga-akọwara ya ka iwu ndị dị otú ahụ ga-esi bịa.

N'ọnọdụ ọ bụla, akwụkwọ Winiwarter na-akpali akpali n'ihi na ọ na-adọta uche karịa usoro nkà na ụzụ dị ka ike ikuku na electromobility na akụkụ nke ịdị n'otu nke mmadụ.

Verena Winiwarter bụ onye ọkọ akụkọ ihe mere eme gburugburu ebe obibi. A họpụtara ya ịbụ ọkà mmụta sayensị nke afọ na 2013, bụ onye so na Academy of Sciences nke Austria na onye isi kọmitii maka ọmụmụ ihe gbasara gburugburu ebe obibi. Ọ bụ onye otu Scientists for Future. A Ajụjụ ọnụ banyere nsogbu ihu igwe na ọha mmadụ enwere ike ịnụ na pọdkastị anyị "Alpenglühen". Akwụkwọ gị abanyela Onye mbipụta Picus pụtara.